Azərbaycanın Cənubi Qafqazda formalaşdırdığı gündəm sadəcədiplomatik addımların və ya iqtisadi layihələrin cəmi deyil. Bu,gözardı edilməsi mümkün olmayan strateji reallıqdır. Hər kəs aydınbaşa düşməlidir ki, bölgədə Azərbaycanın mərkəzində dayandığı birkonfiqurasiya formalaşıb və bu düzən dəyişməyəcək.
Türkiyənin Cənubi Qafqazda və ona bitişik regionlarda əldəetdiyi bütün uğurlar - istər enerji dəhlizləri, istər dəmir yoluxətləri, istər Mərkəzi Asiyaya çıxış yolları, istər Türk DövlətləriTəşkilatının uğurla inkişafı, istərsə də 44 günlük müharibədəqazanılan şanlı qələbə - bütün bunlar Azərbaycanla qurulan sıxstrateji tərəfdaşlığın nəticəsidir. Sadalanan uğurlar Bakı iləqarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlıq əsasında əldə olunub və Azərbaycanınregional mövqeyi bu uğurların əsas dayağıdır. Bu arxitekturanındəyişməsi nəinki arzuolunmazdır - ümumiyyətlə, mümkün deyil.
Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinə müdaxilə etmək cəhdləri isəözləri üçün təhlükəli oyun oynayanlar üçün ciddi risklər yaradır.Belə addımların nəticələri, həmin ölkələr üçün olduqca ağır vəarzuolunmaz olacaq.
Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması isə birbaşaAzərbaycan-Ermənistan sülh prosesinin uğurundan asılıdır. Prosesdəirəliləyiş təmin olunmayana qədər Ermənistan-Türkiyə sərhədi bağlıqalacaq - bu isə tam olaraq Bakının qərarına əsaslanacaq.Ankaradakı bəzi siyasi dairələr bu reallığı görməyərək alternativyollar axtarmaq və ya Azərbaycanı kənarda qoyaraq güzəştlər əldəetməyə çalışırlarsa, sadəcə vaxtlarını israf edirlər. Bu cəhdlərtəkcə uğursuzluqla nəticələnməyəcək - həmin dairələr özlərini ciddiproblemlərlə üz-üzə qoymuş olacaqlar.
Ermənistan-Türkiyə normallaşmasında maraqlı olan bütün qüvvələrüçün yalnız bir rasional yol var: Bakının mövqeyini nəzərə almaq vəbütün addımları Azərbaycanla koordinasiya etmək. Əgər bu reallıqdiqqətdən kənar qalarsa, Azərbaycan Ankaranı elə bir faktqarşısında qoya bilər ki, bu, Ermənistan-Türkiyə normallaşmasınıuzun illər geri ata bilər.
Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesi öz xətti ilə, ikitərəfliformatda, beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanaraq və Azərbaycanınmilli maraqlarına uyğun şəkildə davam edir. Bakı öz maraqlarınıqorumaq üçün nə zaman və necə addım atacağını dəqiq bilir və buistiqamətdə qətiyyətlə hərəkət edir.
Mövcud reallığı görməzdən gələn hər kəs uğursuzluğa məhkumdur.Azərbaycan yalnız öz regional strategiyasını müəyyənləşdirməkləkifayətlənmir - həm də Cənubi Qafqazda qüvvələr balansını dəyişməkistəyənlərə oyun qaydalarını diktə edir.
Son illərdə Cənubi Qafqaz amansız geosiyasi mübarizə meydanınaçevrilib və bu mübarizənin mərkəzində Bakı–Ankara strateji oxudayanır. Azərbaycan və Türkiyənin müttəfiqliyi təkcə regionalsabitliyin əsas faktoru deyil, eyni zamanda bölgədə genişmiqyaslıinfrastruktur və iqtisadi dəyişikliklərin hərəkətverici qüvvəsiolub. Bu dəyişikliklər isə bölgədə qüvvələr balansını köklü şəkildədəyişib.
Azərbaycanın praqmatik və ölçülüb-biçilmiş xarici siyasətstrategiyası ölkənin beynəlxalq arenada mövqelərinimöhkəmləndirməklə yanaşı, onu Avrasiya enerji və nəqliyyattəhlükəsizliyi sisteminin əsas halqasına çevirib. Türkiyə iləqarşılıqlı maraq və etimada əsaslanan strateji tərəfdaşlıq böyüklayihələrin gerçəkləşməsinə təkan verib ki, bu da regionun iqtisadivə geosiyasi əhəmiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb.
Bu təşəbbüslər arasında Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri,TANAP qaz kəməri və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti xüsusi yertutur. Bu layihələr Azərbaycanın enerji və logistika mərkəzi kimimövqeyini möhkəmləndirməklə yanaşı, Türkiyənin Avropa enerjibazarındakı təsirini də gücləndirib. Ankara Xəzər hövzəsi enerjiresurslarına strateji çıxış əldə edərək qlobal enerji tədarüksistemində mövqeyini daha da gücləndirib.
Xüsusilə Azərbaycanın Türkiyə ilə Mərkəzi Asiya arasında körpürolunu oynaması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan ərazisindənkeçən transregional nəqliyyat dəhlizlərinin həyata keçirilməsiAnkaraya Mərkəzi Asiya ölkələrində öz iqtisadi və siyasi iştirakınıxeyli gücləndirmək imkanı verib. Nəticədə Bakı təkcə Türkiyəninmüttəfiqi deyil, həm də Ankaranın Avrasiya siyasətinin əsashalqasına çevrilib.
Lakin Azərbaycanın və Türkiyənin regionun təhlükəsizlik vəiqtisadi sisteminə uğurla inteqrasiya etməsi fonunda bir sıra Qərbdövlətləri və Ermənistan bu balansı pozmaq üçün cəhdlər edirlər. Bucəhdlər isə yalnız uğursuzluqla nəticələnəcək və bölgədəqeyri-sabitliyin yaranma riskini artıracaq. Qərbin CənubiQafqazdakı strateji proseslərə müdaxiləyə yönəlmiş siyasəti yalnızgərginliyi artırır və regionun konstruktiv inkişafına maneolur.
Azərbaycan milli maraqlar siyasətini yürüdərək, suverenlik vəpraqmatizm prinsiplərinə sadiq qalaraq öz mövqeyini qətiyyətləmüdafiə edir. Türkiyə ilə müttəfiqlik və strateji infrastrukturlayihələrinin həyata keçirilməsi Bakıya yalnız iqtisadi rifahdeyil, həm də Cənubi Qafqazda yeni təhlükəsizlik və sabitlikarxitekturasının formalaşmasında açar rol qazandırıb.
Azərbaycanın 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsindəqazandığı qələbə ölkənin təkcə hərbi gücünü deyil, eyni zamandaAnkara ilə yüksək siyasi koordinasiya səviyyəsini də nümayişetdirdi. İki ölkə arasında hərbi əməliyyatlar zamanı nümayiş olunanqarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlıq bu müttəfiqliyin simvolik deyil,məhz praktik və qarşılıqlı faydalı xarakter daşıdığını açıq şəkildəgöstərdi.
Bu kontekstdə Qərb ölkələrinin və ya erməni siyasətçilərininbölgədə qüvvələr balansını dəyişməyə yönəlmiş istənilən cəhdləriiflasa məhkumdur. Azərbaycan öz maraqlarını qətiyyətlə qorumaqdaisrarlıdır və Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlığa xaricdən müdaxiləyəyol verməyəcək.
Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistan-Türkiyəmünasibətlərinin normallaşması birbaşa Azərbaycan-Ermənistandanışıqlar prosesində əldə ediləcək uğurlardan asılıdır. Türkiyə buməsələdə ardıcıl mövqe tutur və Bakının kursunu dəstəkləyir.Ankaranın Ermənistanla yaxınlaşmağa yönəlmiş istənilən addımıAzərbaycanın maraqlarını nəzərə almadan atılarsa, bu, təkcəstrateji tərəfdaşlığa zidd olmaz, eyni zamanda, regional sabitliküçün ciddi risklər yarada bilər.
Bakının mövqeyi dəyişməz olaraq qalır: Ermənistan-Türkiyəsərhədi yalnız o vaxt açılacaq ki, İrəvan Azərbaycanla münaqişəninhəlli istiqamətində real addımlar atsın. Bakının maraqlarınıgözardı edərək Ermənistan-Türkiyə dialoqunu bərpa etməyə yönəlmişistənilən cəhdlər nəinki perspektivsizdir, həm də Cənubi Qafqazdavəziyyəti daha da gərginləşdirə bilər.
Beləliklə, Azərbaycan ardıcıl və qətiyyətli mövqe sərgiləyir vəbu mövqe milli maraqların qorunmasına və regional təhlükəsizliyintəmin olunmasına xidmət edir.
Azərbaycan tərəfi dəfələrlə vurğulayıb ki, Ermənistan-Türkiyəmünasibətlərinin normallaşması prosesi Bakı ilə sıx koordinasiyaşəraitində aparılmalıdır. İstənilən alternativ addımlarqəbuledilməzdir.
Təbiii ki, rəsmi Bakı Ermənistan-Türkiyə münasibətlərininnormallaşmasını dəstəkləyir, amma proses Azərbaycanın maraqlarınazidd şəkildə aparıla bilməz. Azərbaycanı kənarlaşdırmağa yönəlmişistənilən cəhdlər iflasa məhkumdur.
Azərbaycan Cənubi Qafqazda əsas oyunçudur və həm Türkiyə, həm dəErmənistan üzərində ciddi təsir rıçaqlarına malikdir. Üstəlik,uğurlu xarici siyasət və hərbi zəfərlər sayəsində Azərbaycanregionda nüfuzunu daha da möhkəmləndirib.
Ermənistan-Türkiyə danışıqlarında Bakının mövqeyinin nəzərəalınmaması ziddiyyətlərə gətirib çıxaracaq ki, bu da təkcənormallaşma prosesini çətinləşdirməyəcək, eyni zamanda regionaltəhlükəsizliyə yeni risklər yaradacaq.
Bakı açıq şəkildə bildirib ki, onun maraqlarını danışıqlarprosesindən kənarlaşdırmağa yönəlmiş istənilən cəhdlərə dözümlüyanaşmayacaq.
Türkiyə ilə Ermənistan arasında Bakı nəzərə alınmadanmünasibətlərin qurulmasına yönəlmiş istənilən cəhdlər nəticəverməyəcək. Biz öz maraqlarımızı qorumaq üçün qəti addımlar atmağahazırıq. Onu da unutmayaq ki, Bakının əlində bir sıra təsirmexanizmləri var.
Belə ki, Azərbaycan regionda Pakistan, Mərkəzi Asiyarespublikaları və Macarıstan da daxil olmaqla bir sıra ölkələriətrafında birləşdirərək güclü mövqe formalaşdırıb. Eyni zamanda,Bakı iri enerji və nəqliyyat layihələrinin icrasını dayandıra və yayavaşlada bilər ki, bu da Ermənistan iqtisadiyyatına zərbəvuracaq.
Və ən nəhayət, risklərlə çağırışların artacağı təqdirdəAzərbaycan Naxçıvanda və ya işğaldan azad edilmiş ərazilərdə hərbimövcudluğunu gücləndirə bilər ki, bu da Bakının maraqlarınıgörməzdən gələnlər üçün ciddi xəbərdarlıq olacaq.
Eurasiya İnkişaf Bankının məlumatına əsasən, Mərkəzi AsiyadanTürkiyəyə gedən yük axınının təxminən 70 faizi Azərbaycanərazisindən keçir.
Türkiyənin Azərbaycanın enerji sektoruna yatırdığıinvestisiyaların ümumi həcmi 12 milyard dolları ötüb, Azərbaycanisə Türkiyədə həyata keçirilən layihələrə 20 milyard dollardan çoxsərmayə qoyub.
2023-cü ildə Azərbaycan Türkiyənin əsas qaz təchizatçısı kimiçıxış edərək bu ölkənin qaz idxalının təxminən 30 faizini təminedib.
Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesi Cənubi Qafqazın geosiyasigündəmində əsas məsələlərdən biri olaraq qalır. 2020-ci ildəAzərbaycanın 44 günlük müharibədə qələbəsindən sonra bölgədə yenimərhələ başlandı və burada Bakı əsas rol oynamağa başladı. Buproses xarici təzyiqlərə və maneələrə baxmayaraq, Azərbaycanınpraqmatik yanaşması və düşünülmüş diplomatik strategiyası sayəsindəuğurla davam edir.
Son aylar ərzində Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərininnormallaşması prosesində əhəmiyyətli irəliləyişlər qeydə alınıb.Belə ki, 2023-cü ilin iyul ayında tərəflər sərhədlərindelimitasiyası məsələsində birgə fəaliyyətə dair razılığa gəldilərki, bu da əvvəlki dövrlərdə ən mürəkkəb məsələlərdən biri hesabolunurdu. Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü 86,6 minkvadrat kilometr ərazidə, o cümlədən Qarabağ bölgəsini də əhatəedəcək şəkildə tanıdı. Bu addım münaqişənin tam həlli yolunda mühümmərhələ oldu.
Bundan əlavə, Bakının fəal səyləri nəticəsində nəqliyyatinfrastrukturunun inkişafı məsələsində də irəliləyiş əldə olundu.Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizininreallaşdırılması gündəmin mühüm elementlərindən biridir. Bu dəhliztəkcə regionda logistika əlaqələrini yaxşılaşdırmayacaq, eynizamanda Türkiyənin Mərkəzi Asiyaya birbaşa çıxışını təmin edərəkAnkara və Bakının regiondakı iqtisadi təsirini daha dagücləndirəcək.
İkitərəfli formatın səmərəliliyinin mühüm göstəricilərindən biridə dəmir yollarının və avtomobil yollarının bərpasına dair əldəedilən razılaşma oldu ki, bu da iqtisadi əməkdaşlıq və ticarət üçünəlavə imkanlar açır.
İkitərəfli format çərçivəsində əldə edilən uğurlara baxmayaraq,bəzi Qərb ölkələri münaqişənin həlli prosesinə müdaxilə etməyəçalışırlar. Xüsusilə Avropa İttifaqı, əsasən isə Fransa, özşərtlərini diktə edərək alternativ danışıqlar platforması yaratmağacəhd göstərir. Lakin Bakı mövqeyini qəti şəkildə bəyan edib:Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almayan istənilən addım sərtmüqavimətlə qarşılanacaq.
Azərbaycanı beynəlxalq arenada Ermənistanın əsas dəstəkçisi kimiçıxış edən Fransa artıq bu siyasətinin nəticələri ilə üzləşib.2023-cü ilin dekabrında Azərbaycan rəsmi şəkildə Brüsseldəkeçiriləcək Aİ platformasındakı danışıqlarda iştirakdan imtina etdivə bu qərar Fransanın qərəzli mövqeyi ilə izah edildi.
Biz imkan verməyəcəyik ki, danışıqlar prosesinə yalnız özmaraqlarını güdən, Azərbaycanın mövqeyini zəiflətməyə çalışanqüvvələr müdaxilə etsin.
Geosiyasi vəziyyətin mürəkkəbliyinə baxmayaraq, Azərbaycan özgündəmini qətiyyətlə irəlilətməkdə davam edir. İkitərəflidanışıqlar formatı, infrastrukturun aktiv inkişafı və Türkiyə iləəlaqələrin möhkəmləndirilməsi Cənubi Qafqazda uzunmüddətlisabitliyin təmin edilməsi üçün möhkəm zəmin yaradır.
Fransa, ABŞ və digər Qərb oyunçularının müdaxilə cəhdləriBakının sərt və prinsipial reaksiyası ilə qarşılaşacaq. Azərbaycanaçıq şəkildə bəyan edir ki, onun milli maraqlarını nəzərə almayanistənilən addım danışıqlar prosesinin pozulmasına və regiondavəziyyətin daha da gərginləşməsinə gətirib çıxaracaq.
Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması prosesindəAzərbaycanın mövqeyinin nəzərə alınmaması təkcə diplomatik səhvdeyil, eyni zamanda bütün tərəflər üçün ciddi risk daşıyır. Bakınınmaraqlarını görməzdən gəlməyə yönəlmiş istənilən cəhd sərt vəqətiyyətli cavabla qarşılaşacaq.
Cənubi Qafqazda uğurlu normallaşma və sabitliyin təminolunmasının yeganə yolu - Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almaq vəbütün addımların Bakı ilə razılaşdırılmasıdır.
