ABŞ prezidenti Donald Tramp və Avropa arasında mövcud olan gərginlik, ehtimal ki, müvəqqəti xarakter daşıyır. Yenilənmiş alyans Rusiya ilə mübarizədə daha effektiv ola bilər...
Poliqon xəbər verir ki, geosiyasi strateq və The Telegraph nəşrinin siyasi icmalçısı Mark Brolinin fikrincə, Amerika yenidən "Vəhşi Qərbə" - cəsarətli, fərdi maraqlara üstünlük verən və praqmatizmdə güzəştsiz bir siyasətə qayıdır. Eyni zamanda, Avropa texnokratik yanaşmasını daha da gücləndirir.
Bəzi ekspertlərin fikrincə, ABŞ və Avropa arasındakı ziddiyyətlər aradan qaldırıla bilməz və NATO-nun parçalanması qaçılmazdır. Bu, Rusiya prezidenti Vladimir Putinin xeyrinə olsa da, mövcud gərginliyin uzunmüddətli olmayacağı ehtimal edilir.
Bəzi aspektlərdən mövcud böhran hətta faydalı da ola bilər. Uzun illər boyu ABŞ-Avropa münasibətləri köhnəlmiş müharibədən sonrakı təhlükəsizlik mexanizmləri üzərində qurulmuşdu. Avropa əsasən Amerikanın təminatlarına arxalanır, Rusiya isə alyans üçün əsas təhdid kimi göstərilirdi. Lakin SSRİ-nin süqutundan sonra Moskvanın supergüc statusunun əsasən blef olduğu ortaya çıxdı.
Buna baxmayaraq, Avropa ölkələri Rusiyanın təhdid olduğunu vurğulamağa davam edirdi ki, bu da ABŞ-ın dəstəyini qoruyub saxlamaq üçün istifadə edilirdi. Amerika hərbçiləri və kəşfiyyat orqanları da bu ideyanı dəstəkləməyə maraqlı idi, çünki onların işi potensial təhlükələri müəyyən etməkdən ibarət idi.
Ancaq artıq vəziyyəti yenidən qiymətləndirməyin vaxtıdır. Rusiya Ukrayna, Gürcüstan və Moldova üçün real təhlükə yaratsa da, qlobal miqyasda onun təsiri son əsrlərdən daha zəifdir. Kreml və onun Belarusdakı müttəfiqi 19-cu əsrin qalıqları hesab oluna bilər. Putin və onun ətrafı yaxşı başa düşür ki, Ukraynanın uğur qazanması və iqtisadi cəhətdən digər Şərqi Avropa ölkələrinə çatması onların hakimiyyətini ciddi şəkildə zəiflədə bilər.
Buna görə də, Putinin vəziyyətə tam nəzarət etdiyinə dair ritorika böyük ölçüdə illüziyadır. Avropada iki nüvə dövləti və ümumi daxili məhsulu (ÜDM) Rusiyadan yüksək olan ən azı dörd ölkə var. Əgər ABŞ Avropanı daha çox məsuliyyət götürməyə məcbur edərsə, qitə Moskvadan gələn təhdidlərə müstəqil şəkildə cavab verə bilər.
Digər tərəfdən, ABŞ üçün əsas geosiyasi prioritet Çin olaraq qalır. Tayvan ətrafında münaqişənin qarşısını almaq təkcə Amerikanın deyil, həm də Avropanın maraqlarına uyğundur.
Hazırkı böhrana baxmayaraq, ABŞ və Avropa İttifaqı iqtisadi cəhətdən bir-birinə sıx bağlıdır. Avropa Amerika üçün ən böyük ticarət tərəfdaşlarından biridir. Hərbi baxımdan isə Vaşinqton NATO çərçivəsində etibarlı müttəfiq olaraq qalır.
Bu səbəbdən, Tramp müdafiə məsrəflərinin yenidən bölüşdürülməsində israr etsə belə, Avropa tərəfdaşlarını tamamilə uzaqlaşdırmaq onun üçün strateji baxımdan əlverişsiz olar. Hətta əgər Tramp belə bir addım atmaq istəsə, Konqresin NATO-dan çıxış kimi radikal qərarlara icazə verməsi çətin görünür. Digər tərəfdən, Avropa ölkələri öz müdafiələrinə daha çox sərmayə yatırır, bu da onları ABŞ üçün daha qiymətli tərəfdaşa çevirir.
Ticarət məsələlərində Trampın mövqeyi ABŞ-dakı nüfuzlu respublikaçılarla ziddiyyət təşkil edir. Hal-hazırda bu fikir ayrılıqları açıq şəkildə görünməsə də, prezidentin populyarlığı azaldıqca onlar yenidən gündəmə gələ bilər.
Bundan əlavə, iqtisadi qüvvələr Trampı Avropa ilə ticarət müharibələrini qızışdırmaqdan çəkindirə bilər. Proteksionizmin gücləndirilməsi Amerika biznesinə ziyan vuracaq və bu, administrasiyaya əlavə təzyiq yaradacaq. Bununla yanaşı, Trampın Avropa İttifaqının ticarət siyasətinə dair bəzi iradları haqlı görünə bilər. Məsələn, Aİ avtomobil və kənd təsərrüfatı sektorlarında proteksionizmi qoruyub saxlayır. Bu məsələlər yenidən nəzərdən keçirilsə, transatlantik gərginlik azala bilər.
Həm ABŞ, həm də Avropadakı siyasi dinamika yaxınlaşmaya şərait yaradır. Avropada "merkelizm" erası tədricən başa çatır, milli-populist hərəkatlar isə güclənir. ABŞ-da isə Tramp administrasiyası öz hakimiyyətinin zirvəsinə çatıb və 2026-cı ildəki ara seçkilərdən sonra zəifləyə bilər. Əksər hallarda ikinci müddətə seçilmiş prezidentlər tədricən siyasi təsirlərini itirirlər. Beləliklə, Avropa və Amerika arasındakı mədəni fərqlər azalmağa başlaya bilər.
Mark Brolin qeyd edir ki, qısamüddətli perspektivdə mövcud fikir ayrılıqlarından ziyan çəkənlər arasında əsasən Ukrayna olacaq. Sonrakı illərdə ABŞ və Avropa arasında ittifaqın möhkəmlənməsi ilə bağlı günahlandırma oyunu davam edəcək. Brolin Avropanın Rusiya qazına həddindən artıq etibar etməsini və ABŞ-ın strateji Asiya siyasətinə dair üç prezidentin (Barak Obama, Donald Tramp və Co Bayden) xəbərdarlıqlarını nəzərə almamasını "siyasi səhv" adlandırır. Eyni zamanda, mövcud ABŞ administrasiyasının Rusiyanı supergüc kimi qəbul etməsi və danışıqlara başlamadan əvvəl ona güzəştlər etməsi də yanlış hesab olunur.
Bununla belə, uzunmüddətli perspektivdə transatlantik alyansın soyuq müharibə dövründə olduğu qədər güclü qalacağı ehtimal edilir. Lakin bu dəfə alyans keçmişin ideoloji dogmalarına deyil, praqmatik hesablamalara əsaslanacaq.
Gələcək illərdə Avropa, çox güman ki, Rusiya ilə daha böyük inamla qarşılaşacaq. Kreml öz xalqına necə izah edəcək ki, yoxsulluq və müharibə, Polşa, Çexiya və Estoniyanın iqtisadi rifahından daha yaxşıdır?
Brolin yekun olaraq bildirir: "İnanın, ya inanmayın, Putinin hakimiyyəti düşündüyünüzdən daha zəifdir. Bunu Ağ Evə kimsə deməlidir".
Poliqon.info
