(əvvəli https://www.xalqqazeti.az/az/siyaset/208943-fasizm-milli-elahiddelik-haylarda-mefkureye)
“Nemezis əməliyyatı” Osmanlı İmperiyası və Azərbaycan Demokratik Respublikası (ADR) rəsmilərinə qarşı planlaşdırılan terror hücumlarının adıdır. Əməliyyat bu adı yunan intiqam ilahəsi Nemezidanın adından götürüb.
1919-cu ilin oktyabrında terrorçubaşı Şahan Natalinin təşəbbüsü ilə Erməni İnqilabçı Federasiyası – “Daşnaksütyun” partiyasının İrəvanda keçirilən IX qurultayında bu adda terror təşkilatı yaradılıb. Qurultayda türklərdən intiqam almağa başlamaq haqqında qərar verilib. Bəhanə, guya, Bakıda 1918-ci ildə erməni əhalisinin qətlini təşkil etmiş şəxslər və 1915-ci ildə erməniləri Osmanlı ərazisində “soyqırıma məruz qoyanlar” olub. Onlar dünyanın harasında olursa-olsun öldürülməli idilər. Qətlə yetiriləcək şəxslərin siyahısında həm Osmanlı imperiyasının, həm də ADR-in keçmiş rəhbərləri vardı. Əməliyyatlara Şərqi Anadolu torpaqlarında bir zamanlar suçsuz insanlara divan tutmuş terrorçu Armen Qaro (Garegin Basdırmaçıyan) rəhbərlik edəcəkdi. Qətllərin qərargahları kimi İstanbulda fəaliyyət göstərən "Çakatamart" (Ön cəbhə) və Bostonda çıxan “Droşak” (Bayraq) qəzetlərinin redaksiyaları seçilmişdi. “Nemezis”in siyahısına Türkiyə və Azərbaycanın 650-yə yaxın dövlət xadiminin və ziyalısının adı salınmışdı. Onların içərisindən 41 nəfər “əsas günahkarlar” sayılırdı.
İrəvanda “Nemezis” terror təşkilatına abidənin qoyulması Ermənistan dövlətinin terrorçu mahiyyətini ortaya qoyan əyani faktdır. Abidədə “Nemezis” terror təşkilatının üzvlərinin adları həkk olunub. Onlar türk və azərbaycanlı dövlət adamlarını sui-qəsdlə qətlə yetirmiş cinayətkarlardır. Təəssüf ki, bu ölkədə hələ də terrorçu qəhrəman hesab olunur. 1921-ci ildə Osmanlı dövlətinin Daxili işlər naziri Tələt Paşanı öldürən Soqomon Teyleryana bu ölkədə heykəl qoyulub. Həmin heykəldə Tələt paşanın başı erməni terrorçunun ayaqları altındadır. Kim bizlərə, türklərə qarşı vuruşmuşsa, terror etmişsə, bu ölkədə qəhrəman hesab olunur. Yəni, terrorçuların qəhrəmanlaşdırılması Ermənistan dövlətinin ideologiyasıdır.
“Nemesis” hayların yaratdığı nə ilk, nə də son terrorçu təşkilat idi. Hələ 1890-cı ildə Ş?rqi Anadoluda erm?nil?rin silahl? m?qavim?t qruplar? t??kil edilmi?di. Onlara ?Fidayinler? (?f?dai? s?z?nd?ndir) deyirdil?r. Partiya ?zvl?rini? birl??dir?n? bu terror?u d?st?l?rin ?sas h?d?fi ?m?st?qil Erm?nistan? qurmaq idi. Osmanl?n?n f?al? siyasi xadiml?rin? sui-q?sdl?r d?z?nl?yir, yerli ?haliy? b?y?k faci?l?r ya?ad?rd?lar. 1914-c? il iyulun 30-da ?rzurumda ke?iril?n konfransda q?rara al?nm??d? ki, terror ?m?liyyatlar? il? h?kum?t? t?zyiq edilsin. Erm?nil?r 1915-ci ild? ?stanbulda E?F-in ?Q?rm?z? bazar? terror qrupunu yaratm??d?lar.? Yeri g?lmi?k?n, dey?k ki, 1915-ci il aprelin 24-d? bu terror qrupun ?zvl?rinin haz?rlad??? plan?n qar??s? h?kum?t t?r?find?n al?nd?. Bu i?d? ?li olan 234 erm?ni komit??i h?bs edildi. 1919-cu ild? erm?ni d?vl?tinin d? f?al yard?m? il? ?ttihat v? T?r?qqi Partiyas?n?n, el?c? d? ADR r?hb?rl?rini fiziki c?h?td?n m?hv etm?k q?rar? veril?rk?n erm?nil?r bunun terror h?r?k?ti oldu?unu yax?? bilirdil?r. Bu ?m?liyyat?n f?aliyy?t r?hb?rliyinin Erm?nistan aya?? ? r?hb?ri Armen Garo-Garegin Basd?rma??yan idi ? v?? bunun ???n yarad?lm?? X?susi Fondun maddi d?st?yi is? diaspora aya?? ? direktoru ?ahan Sa?aklyan ? Natali yarad?lm??d?. Q?rardan bir il sonra q?tll?r? start verildi. ADR parlamentinin s?dr m?avini H?s?n b?y A?ayev 1920-ci ild? Tiflis ??h?rind? q?tl? yetirildi. 1920-ci il iyunun 19-da? yen? d? Tiflis ??h?rind? ADR-in ke?mi? ba? naziri F?t?li xan Xoyski ?ld?r?ld?, ke?mi? ?dliyy? naziri X?lil b?y Xasm?mm?dov is? yaraland?. Q?tli erm?ni terror?u Aram Yerkanyan t?r?tmi?di. Onunla birg? dig?r erm?ni Misak Girakosyan da sui-q?sdin i?tirak??s? olmu?du. 1921-ci il mart?n 15-d? Berlin ??h?rind? Osmanl? imperiyas?n?n ke?mi? Daxili i?l?r naziri v? s?dr-?z?mi olmu? T?l?t Pa?a q?tl? yetirildi. T?l?t Pa?an?n ad? terror?ular?n qara siyah?s?nda birinci g?lirdi. Onun qatili Soqomon Teyleryan yaxalansa da, sonradan Berlin m?hk?m?si t?r?find?n b?ra?t ald?. Haz?rda Erm?nistanda bu terror?uya heyk?l qoyulub.
ərqi Anadoluda ermənilərin silahlı müqavimət qrupları təşkil edilmişdi. Onlara “Fidayinler” (“fədai” sözündəndir) deyirdilər. Partiya üzvlərini birləşdirən bu terrorçu dəstələrin əsas hədəfi “müstəqil Ermənistan” qurmaq idi. Osmanlının fəal siyasi xadimlərinə sui-qəsdlər düzənləyir, yerli əhaliyə böyük faciələr yaşadırdılar. 1914-cü il iyulun 30-da Ərzurumda keçirilən konfransda qərara alınmışdı ki, terror əməliyyatları ilə hökumətə təzyiq edilsin. Ermənilər 1915-ci ildə İstanbulda EİF-in “Qırmızı bazar” terror qrupunu yaratmışdılar. Yeri gəlmişkən, deyək ki, 1915-ci il aprelin 24-də bu terror qrupun üzvlərinin hazırladığı planın qarşısı hökumət tərəfindən alındı. Bu işdə əli olan 234 erməni komitəçi həbs edildi. 1919-cu ildə erməni dövlətinin də fəal yardımı ilə İttihat və Tərəqqi Partiyasının, eləcə də ADR rəhbərlərini fiziki cəhətdən məhv etmək qərarı verilərkən ermənilər bunun terror hərəkəti olduğunu yaxşı bilirdilər. Bu əməliyyatın fəaliyyət rəhbərliyinin Ermənistan ayağı – rəhbəri Armen Garo-Garegin Basdırmaçıyan idi – və bunun üçün yaradılmış Xüsusi Fondun maddi dəstəyi isə diaspora ayağı – direktoru Şahan Saçaklyan – Natali yaradılmışdı. Qərardan bir il sonra qətllərə start verildi. ADR parlamentinin sədr müavini Həsən bəy Ağayev 1920-ci ildə Tiflis şəhərində qətlə yetirildi. 1920-ci il iyunun 19-da yenə də Tiflis şəhərində ADR-in keçmiş baş naziri Fətəli xan Xoyski öldürüldü, keçmiş Ədliyyə naziri Xəlil bəy Xasməmmədov isə yaralandı. Qətli erməni terrorçu Aram Yerkanyan törətmişdi. Onunla birgə digər erməni Misak Girakosyan da sui-qəsdin iştirakçısı olmuşdu. 1921-ci il martın 15-də Berlin şəhərində Osmanlı imperiyasının keçmiş Daxili işlər naziri və sədr-əzəmi olmuş Tələt Paşa qətlə yetirildi. Tələt Paşanın adı terrorçuların qara siyahısında birinci gəlirdi. Onun qatili Soqomon Teyleryan yaxalansa da, sonradan Berlin məhkəməsi tərəfindən bəraət aldı. Hazırda Ermənistanda bu terrorçuya heykəl qoyulub.
Terrorçular digər ölkələrdə də fəaliyyət göstərirdi. 1921-ci il dekabrın 5-də Roma şəhərində Osmanlı imperiyasının keçmiş sədr-əzəmi Səid Hilmi Paşa qətlə yetirildi. Qətli törədən Arşavir Şirakyanı həbs etmək mümkün olmur və o, İstanbula qaçır. Bu qətlin təşkilatçıları arasında Ermənistanın Romadakı keçmiş səfiri Mikael Vartanyanın da əli olduğu sübuta yetirilir. 1922-ci il aprelin 17-də yenə Berlin şəhərində keçmiş Trabzon valisi Camal Əzmi və “Təşkilati-Məxsusa”nın yaradıcısı, tibb professoru Bahəddin Şakir ailəvi gəzinti zamanı qətlə yetirilir. Həmçinin B.Şakirin cangüdəni də öldürülür. Qətli Arşavir Şirakyan və Aram Yerkanyan törədirlər. 1921-ci il iyulun 19-da İstanbul şəhərində ADR-in keçmiş Daxili işlər naziri Behbud bəy Cavanşir şəhərin “Pera Palas” mehmanxanasının qarşısında qətlə yetirilir. Qatil Misak Torlakyanın işinə Britaniya hərbi tribunalı baxır. Tribunal onu qətli törətməkdə günahkar bilir, lakin əlavə edir ki, Torlakyan qətli törədərkən “affekt” vəziyyətində olduğundan məsuliyyət daşıya bilməz. Heyrətamiz qərardan sonra terrorçunu Yunanıstana ekstradisiya edirlər. Qətlin digər iştirakçıları Edvard Fundukyan və Harutyun Harutyunyans da sərbəst buraxılır. 1922-ci il avqustun 4-də Osmanlı imperiyasının hərbi naziri, Azərbaycana Qafqaz İslam Ordusunu göndərən və xalqımızı daşnak soyqırımından xilas etmiş Ənvər Paşa Əfqanıstan yaxınlığında bolşeviklərin tərkibində vuruşan daşnak Yakov Melkumov adlı erməni tərəfindən qətlə yetirilir. 1922-ci il iyulun 22-də Tiflis şəhərində “Daşnaksütyun” un yaratdığı ixtisaslaşdırılmış “Qisas” birləşməsindən olan erməni terrorçular Osmanlı imperiyasının keçmiş hərbi dəniz qüvvələri naziri, Suriyadakı 4-cü ordusunun baş komandanı Camal Paşanı və köməkçisini qətlə yetirirlər. Qətli Petros Ter-Poqosyan və Artaşes Gevorkyan törədirlər. Qətlin hazırlanmasında həmçinin Zare Melik Şahnazaryan və Stepan Tsaqikyan iştirak edirlər.
Budur “Nemezis” terror təşkilatının sadaladığımız və sadalamadığımız cinayətləri... “Nemezis” bannerini Ermənistan–Türkiyə matçında stadionda nümayiş etdirmək, bu terror təşkilatına abidə qoymaq terrorçuluğun açıq təbliğatı deyilmi? ASALA terror təşkilatının üzvləri bu ölkədə sərbəst fəaliyyət göstərir, yeni terror aktlarının keçirilməsində fəal rol oynayır və PKK ilə əlaqələr qurmaqdadırlar. PKK-nın hazırda himayəsinə sığındığı ölkə Ermənistandır. İndi ASALA uzantıları başqa adlarla terror hərəkatını davam etdirməkdədirlər. ASALA-nın yan quruluşları bu ölkədən açıq dəstək görür. Uzun illər “ Yerkrapa” adı ilə, guya, könüllüləri birləşdirən hərbi-siyasi qurum terror təşkilatı olaraq tanınır. “Sərdarabad” adlı qurum da terror fəaliyyəti göstərmiş bir təşkilatdır. Başında keçmiş ASALA üzvü Jirayr Sefilyan olan “Sana Tserer”, Vova Vartanovun rəhbərlik etdiyi “VOMA” da dövlətin ayırdığı düşərgələrdə təlim görürlər. Bütün bunlara Ermənistan hakimiyyəti seyrçi qalır. Ermənistana terroru himayə edən və terrorçuluğu dövlət siyasətinə çevirən bir dövlət kimi baxılmalıdır.
Qafar Çaxmaqlı,
“Xalq qəzeti”nin Türkiyə müxbiri
