Bakı. Trend:
Avropanı böhran dalğaları silkələyir: koronavirus pandemiyası,Ukraynadakı müharibə və indi də Donald Trampın yenidən seçilməsi.Bu hadisə yalnızca siyasi təlatümlərin yeni bir dövrünü başlatmaqlakifayətlənmir, həm də qlobal güc balansını tamamilə dəyişdirəbilər. NATO, ABŞ-ın təcridçi siyasətinin ağırlığı altında sarsılır,ticarət maneələri yenidən ucalır, Avropa elitaları isə yorğundənizçilər kimi sıxlaşan dumanın içində yeni bir bələdçiaxtarır.
Amma bu duman yalnız təhlükələri gizlətmir — o, həm də yeniüfüqləri açır. Dünənə qədər Fransa-Almaniya tandemi ilə hökmranlıqedən Avropanın mərkəzində bu gün yeni bir alov alovlanır. Varşava,vaxtilə sadəcə Şərqin təvazökar bir avanpostu kimi tanınan şəhər,indi güc mərkəzinə çevrilir və yorğun hegemonların yerini tutmağahazırlaşır.
Varşava - Avropanın yeni ulduzu
Polşa addım-addım Avropa İttifaqının yeni sütunu kimitəsdiqlənir. Bu dəyişikliyə yalnız Fransa-Almaniya tandemininzəifləməsi deyil, həm də dəyişən geosiyasi reallıq təsir edir.Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı hücumundan sonra sərhədyanıdövlətlər Avropanın gələcəyi uğrunda mübarizənin ön cəbhəsindətapıldılar.
Donald Tuskun 2023-cü ildə baş nazir postuna qayıdışı Polşanınyeni özünəinamını rəmzləşdirdi. Onun hökuməti dərhal təşəbbüsü ələalaraq diplomatik elastiklik və strateji düşüncə nümayiş etdirdi.Xarici işlər naziri Radoslav Sikorski, pərdəarxası danışıqlarınustası, Avropa İttifaqının ən böyük dövlətləri və BöyükBritaniyanın həmkarları ilə görüş təşkil etdi. Bu görüş, Aİ Xariciİşlər Şurasının iclasından cəmi bir gün sonra baş tutdu. MəqsədUkraynaya hərbi və siyasi dəstəyi gücləndirmək idi. Bir həftə sonraTusk Şimal-Baltik ölkələrinin səkkizlik sammitində iştirak edərəkİsveç ilə yeni bir strateji əməkdaşlıq müqaviləsi imzaladı.
Polşa artıq Almaniyanın sadəcə qonşusu və ya "Şərqin sərhədxətti" deyil. O, qeyri-müəyyənlik və dəyişikliklər dövründə Avropaİttifaqı üçün ümid mayakına çevrilir. Radoslav Sikorski isə, deməkolar ki, mifoloji bir fiqur olaraq, bu prosesdə mühüm rol oynayır.Onun dəyişən şəraitə uyğunlaşmaq və Brüssel ilə Vaşinqtonunmaraqları arasında balans saxlamaq bacarığı onu qlobal siyasətinböyük şahmat taxtasında əvəzolunmaz oyunçuya çevirir.
Sikorski əsl siyasi kamuflyaj ustasıdır. İyirmi il əvvəl o,mötədil avroskeptik idi, Lissabon strategiyasının ağırbürokratiyasını tənqid edir və bunu ABŞ-ın qısa Konstitusiyası iləmüqayisə edirdi. Konfranslarda o, həmin konstitusiyanı cibindənböyük təəssüratla çıxarırdı. Bu gün isə o, Avropa diplomatiyasınınsütunlarından birinə çevrilib.
Bu transformasiya bacarığı onu yeni Tramp administrasiyası üçündəyərli bir müttəfiq edə bilər. Sikorskinin illər ərzində nümayişetdirdiyi siyasi praqmatizm, parçalanmış transatlantikmünasibətləri körpülərlə birləşdirə biləcək bir vasitədir.
Sikorski keçmişdəki bəzi köhnə fəndlərini yenidən səhnəyə çıxarabilər. Məsələn, "yüngülləşdirilmiş" Avropa İttifaqı Müqaviləsi —bir növ "cib Konstitusiyası" təklif edə bilər. Bu, Avropanın həmçevikliyini, həm də yaradıcı gücünü nümayiş etdirərək Trampadministrasiyasını heyrətləndirə bilər.
Polşa sadəcə müdafiə mövqeyi ilə kifayətlənmir. Onun cəsarətlidiplomatiyası, strateji mövqeyi və liderlərinin qətiyyəti onuyalnız Avropa İttifaqında tarazlığı qorumaqla kifayətlənməyən, həmdə Atlantik o tayından gələn ən radikal impulsları yumşaltmağaqadir bir güc mərkəzinə çevirir. Ənənəvi hegemonların zəiflədiyibir dövrdə Avropa, öz yeni cazibə mərkəzini Şərqdə tapa bilər.
2025-ci ilin Avropası köhnə müttəfiqlər və tanış rəqiblərarasında bölünmüş bir qitə olmayacaq. Bu, yeni ambisiyaların vətəsir mərkəzlərinin meydanı olacaq. Polşa kölgədən çıxır,başqalarına yol göstərməyə hazırdır. Onun Şərqdə parlayan ulduzutəkcə ümid deyil, həm də dəyişiklik vəd edir. Bu parlaq işıqda birşey aydındır: dünən kənar adam hesab olunanlar sabah Avropatarixinin yeni fəsillərinin əsas qəhrəmanlarına çevriləbilərlər.
Sol cinah: 2025-ci ildə itirilmiş ümidinaxtarışı
2024-cü il solçu seçicilər üçün əsl faciə oldu. Qərbin siyasimənzərəsi elə bir səhraya çevrildi ki, mərkəzçi partiyalar sağcinaha yönəlmək üçün çırpınaraq öz ardınca məyusluq və xəyanətburaxdılar.
Böyük Britaniyada Leyboristlər Partiyası, bir vaxtlar işçisinfinin və sosial bərabərliyin qalası olan təşkilat, öz fəallarınaqarşı əsl səlib yürüşünə başladı. Solçular, arzuolunmaz qonaqlarkimi partiyanın sıralarından uzaqlaşdırıldı, liderlər isə miqrasiyasiyasətini sərtləşdirmək niyyətlərini gur səslə bəyan etdilər.Nəticə? -38 faizlə fəlakətli təsdiq reytinqi.
Amerika Birləşmiş Ştatlarında demokratlar sosial bərabərsizlikproblemləri barədə danışmaq əvəzinə, anti-Trampçı respublikaçılarlayaxınlaşaraq onlara hökumətdə vəzifələr təklif etməyə üstünlükverdilər. Bunun nəticəsi olaraq, bir vaxtlar proqressivdəyişikliklərə ümid bəsləyən milyonlarla seçici evdə qaldı,səslərinin əhəmiyyətinə inamını itirdi.
Fransada vəziyyət geniş solçu koalisiya üçün imkan pəncərəsiaçılmış kimi görünürdü. Lakin prezident Emmanuel Makron yenə dəsolçulara qarşı öz nifrətini nümayiş etdirərək, baş nazirvəzifəsinə sərt anti-miqrasiya mövqeləri ilə tanınan sağçı MişelBarnyeni seçdi. Bu qərar siyasi xaosun öncülü oldu və nəhayət,Marin Le Penin zəfəri ilə nəticələndi.
Ənənəvi partiyalar öz seçicilərini tərk etdikcə, aydın oldu ki,sol ideyalar yox olmur, lakin yeni qəhrəmanlar və yeni qalalaraxtarır.
Bu çətin dövrdə optimizm şimala yox, cənuba baxanlardan gəldi.Meksikada prezident Klaudiya Şeynbaumun rəhbərliyi altında,hakimiyyətin ilk 30 günündə 70%-lik təsdiq reytinqi qeydə alındı.Qadın hüquqlarını dəstəkləməsi, sosial proqramları davam etdirməsivə ədalətə, ümidə vurğu etməsi seçicilər üçün məyusluğa alışmış birdövrdə şəfa oldu. Onun uğuru göstərir ki, səmimiyyət və insanlarınreal problemlərinə diqqət hələ də seçicilərin könlünü qazanmagücünə malikdir.
ABŞ-da senator Berni Sanders siyasi fırtınaya baxmayaraq, ümidmayakı olaraq qalır. Onun seçkilərdən sonrakı bəyanatı xəbərdarlıqkimi səsləndi: “Demokratlar iqtisadi və siyasi güc qazanmış artanoliqarxiyaya necə qarşı çıxacaqlarını düşünürlərmi?” Ola bilsin,bu, işçilərin maraqlarını qorumaq və proqressiv dəyərləridirçəltmək üçün yeni bir layihənin başlanğıcıdır.
Əgər 2016-cı ildə mediada solçu səslər demək olar ki,eşidilmirdisə, bu gün vəziyyət dəyişib. Yeni nəşrlər vəplatformalar dərin təhlil və həmrəyliyə imkan yaradır və sosialədalət uğrunda mübarizədə güclü bir alətə çevrilib.
Donald Trampın qələbəsini Silikon Vadisi oliqarxları üçün birhədiyyə adlandırmaq olar. Keçmiş Twitter-i alaraq onu manipulyasiyavasitəsinə çevirən İlon Mask indi Trampın seçilməsində öz töhfəsinifəxrlə qeyd edə bilər. Piter Til və Mark Andreessen kimimilyarderlər isə öz sərvətlərindən istifadə edərək tənzimləyicidövlətin parçalanmasına yönəlmiş saxta-libertarian gündəminiirəlilətməkdə davam edirlər.
Bu insanlar yalnız şəxsi zənginləşmə arzusunda deyillər; onlarqlobal diskursu öz baxışlarına uyğun formalaşdırır və özləri üçünqaydalar yazırlar. Onların təsiri altında Vaşinqton yeni birreallığa yönəlir: burada zənginlər qaydaları diktə edir, kasıblarisə səsini itirir.
Son illərin mərkəzi mövzularından biri olan miqrasiya, artıqsadəcə müzakirə mövzusu deyil, real insan faciəsidir. Donald Trampsərhədləri yalnız bağlamaqla kifayətlənməyəcəyini, həm də ABŞ-daartıq yaşayan milyonlarla insanı deportasiya edəcəyini açıq şəkildəbildirdi. Sərt miqrasiya siyasətinin memarı olan Stiven Millerin vəyeni "sərhəd çarı" Tom Homanın rəhbərliyi altında, repressiyamaşını işə düşəcək, dağıdılmış həyatların izini qoyaraq.
Trampın qələbəsi qlobal miqyasda avtoritar qüvvələrindirçəlişinə zəmin yaradır. Rusiya prezidenti Vladimir Putin Trampındönüşünü hərəkət siqnalı kimi qəbul edəcək. ABŞ-ın Ukraynayayardımlarını azaltması və Rusiyanın ritorikasını mənimsəməsimüharibənin gedişatını Moskvanın xeyrinə dəyişdirə bilər.
İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu isə tam hərəkət azadlığıəldə edəcək. Bayden administrasiyasının Qəzza məsələsində zəifliyiTramp dövründə tam dəstəklə əvəz olunacaq. Bu isə Netanyahuya özplanlarını həyata keçirmək imkanı verəcək: fələstinlilərinqovulması və ərazilərin ilhaqı.
2025-ci il sosial ədalətə inanan hər kəs üçün sınaq ili olacaq.Solçu hərəkatlar yeni strategiyalar hazırlamalı, yeni koalisiyalarqurmalı və yeni liderlər ortaya çıxarmalıdır. Ümid hələ də var,lakin o, artıq ənənəvi partiyalarla bağlı deyil. Bu ümid davamlımüqavimətdə, yeni mediada və insanların real ehtiyaclarına cavabverən siyasətdə yaşayır.
Dünya dəyişir və sol cinah bu dəyişiklik prosesini sadəcəizləməyə yox, onun əsas hərəkətverici qüvvəsinə çevrilməyə hazırolmalıdır.
Universitetlər: dəyişikliklər məkanı ocağı və gələcəkyolu
Dünyada ənənəvi institutlar etibarını itirir, siyasi xəritəböhranlar və avtoritar meyillərin təzyiqi altında yenidən tərtibolunur. Belə bir mühitdə universitetlər sadəcə təhsil ocaqlarıdeyil, həm də müqavimət məntəqələri və ümid mənbəyinə çevrilir.2025-ci ildə onlar sosial dəyişikliklərin güclü katalizatorlarınaçevrilir, siyasi münaqişələrə aktiv şəkildə müdaxilə edir və qlobaltransformasiyaların mərkəzi rolunu oynayır.
Auditoriyalarda və kampuslarda bütün dünyanı birləşdirən yenibir etiraz dalğası yaranır. Bu hərəkatlar, planetin sinirlərindəkiimpulslar kimi, iqlim böhranına, reproduktiv hüquqlara, vətəndaşazadlıqlarına və insan hüquqlarının müdafiəsinə qarşı mübarizəaparan aktivistləri birləşdirir.
Tələbələr artıq yerli kampaniyalarla məhdudlaşmır. Onlar insanhüquqlarının pozulmasını sənədləşdirir, Qəzza kimi yerlərdə başverən faciələri qeydə alır və bu şahidlikləri Beynəlxalq CinayətMəhkəməsinə çatdırır. Onların fəaliyyəti dünyanı, üzünü çevirməkdərahatlıq tapan reallığa baxmağa məcbur edir.
Amma dəyişiklik istəyən hər bir güc kimi, bu hərəkatlar daşiddətli müqavimətlə qarşılaşır. Sağçı radikal hərəkatlaruniversitetlərə hədəfli hücumlar təşkil edir, rahat mifləri dağıdanvə narahat həqiqətləri üzə çıxaran tədqiqatları gözdən salmağaçalışır. Xüsusilə, iqlimşünaslıq, gender araşdırmaları, irqlə bağlıtənqidi nəzəriyyələr və texnologiya etikası kimi sahələr buhücumların əsas hədəfinə çevrilir.
Bu gün universitetlər təkcə analitik mərkəzlər deyil, həm dəhəll yollarının axtarıldığı laboratoriyalardır. İqlim üzrə aparılantədqiqatlar siyasi və korporativ elitanın ən həssas nöqtələrinətoxunur. Bu araşdırmalar, qısamüddətli iqtisadi mənfəətin planetinsağ qalmasından üstün tutulduğu rəvayətləri ifşa edir.
Alimlər və tələbələr yalnızca fəlakətləri proqnozlaşdırmaqlakifayətlənmir. Onlar davamlı inkişafın innovativ modelləriniyaradır, iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma texnologiyaları hazırlayırvə dünyanın ən nüfuzlu korporasiyalarına meydan oxuyurlar.
Xüsusilə süni intellekt sahəsindəki tədqiqatlar mühüm roloynayır. Universitetlər texnoloji tərəqqi ilə bağlı mənəvidilemmlərin müzakirə edildiyi əsas platformalara çevrilir. Buradainsan hüquqlarının, məxfilik prinsipinin və bərabər çıxışimkanlarının qorunmasına əsaslanan süni intellektin məsuliyyətlitətbiqi üçün prinsiplər işlənib hazırlanır.
Bu tədqiqatlar İlon Mask və digər texnologiya maqnatları kimigüclü oyunçuların maraqlarına ziddir. Onlar texnologiyanı maksimummənfəət üçün istifadə etməyə çalışır, lakin etik və sosialnəticələri nəzərə almırlar.
Universitetlərin rolu onların rəhbərliyi qarşısında misilsiz birçağırış qoyur. Rəhbərliklər artıq neytrallıq pərdəsi arxasındagizlənə bilməz. Cəmiyyətdə alovlanan "mədəni müharibələr" akademikdünyaya qədər çatıb.
Seçim sadə, lakin çox vacibdir: ya universitetlər akademikazadlıq qalası olaraq həssas alimləri müdafiə edəcəklər, ya datəzyiq altında təslim olaraq hakimiyyətin alətinə çevriləcəklər. Buqərarlar yalnız ayrı-ayrı universitetlərin deyil, bütövlükdədemokratiyanın gələcəyini müəyyən edəcək.
Qlobal siyasətin getdikcə avtoritar tendensiyalara tabe olduğubir dövrdə universitetlər demokratik institutların eroziyasınaqarşı əsas əks qüvvə rolunu oynayır. Onlar yalnız öyrədilən vəaraşdırılan yerlər deyil — onlar alternativ gələcək vizyonlarınınformalaşdırıldığı, sistemli ədalətsizliklərin təhlil edildiyi vəkollektiv müqavimətin yarandığı məkandır.
Universitetlərin transformasiyası əsasdır. Bu gün onlar artıqreal həyatdan uzaq, izolyasiyada olan "fil sümüyündən qüllələr"deyil. Onlar sosial ədalət uğrunda mübarizə meydanına, yeni birdünyanın qurulması üçün laboratoriyalara və gələcəyi dəyişdirəbiləcək ideyaların doğulduğu baryeralara çevrilir.
Avtoritar rejimlər öz mövqelərini gücləndirərkən və korporativnəhənglər şərtləri diktə edərkən, universitetlər fırtınada mayakolaraq qalır. Onlar mövcud güc strukturlarına meydan oxuyur,dominant rəvayətlərə tənqidi baxış təklif edir. Və onların ən böyükgücü də məhz buradadır: tabe olmamaq, yaratmaq.
2025-ci ilin universitetləri yalnız bilik mənbələri deyil, həmdə ümid atelyeləridir. Onların divarları arasında bir dünya yaranırvə bu dünya bir gün reallığa çevriləcək, çünki burada yalnızdüşünməyi yox, həm də hərəkət etməyi öyrədirlər.
