Bakı. Trend:
Qəbul imtahanlarının vaxtı açıqlanmamışdan əvvəl bu il qəbulballarının artacağı ilə bağlı yayılan proqnozlar müxtəlif amillərəəsaslanır. Bu artım ehtimalını qiymətləndirmək üçün təkcə carivəziyyəti deyil, həm də qlobal təcrübələri nəzərə alaraq, dahageniş təhlil aparmaq lazımdır. Əsasən, qəbul planının artması, yeniuniversitetlər və yeni ixtisasların təsiri barədə müzakirələr önplandadır. Lakin bu proses çox mürəkkəbdir və bir sıra digəramillər də nəzərə alınmalıdır.
Bu barədə Trend-in suallarını cavablayarkən AzərbaycanDövlət Pedaqoji Universitetinin Təhsildə Təhlil və KommunikasiyalarMərkəzinin rəhbəri Kamran Əsədov deyib.
O qeyd edib ki, son illərdə Azərbaycanda qəbul planlarındamüşahidə olunan dəyişikliklər keçid ballarına birbaşa təsirgöstərib:
"Statistikaya əsasən, 2022-ci ildə qəbul planı əvvəlki ilənisbətən 12% artırılmışdı. Bu artım, əsasən, dövlət sifarişiəsasında təqdim edilən yerlərə aid idi və nəticədə bəzi ixtisaslarüzrə keçid ballarında azalma müşahidə olundu. Məsələn, texniki vəpedaqoji sahələrdə tələbə yerlərinin artırılması həmin sahələr üzrərəqabəti zəiflətdi və keçid balları aşağı düşdü. Lakin yüksəkrəqabətli ixtisaslar, məsələn, tibb və hüquq sahələrində ballarartmağa davam etdi.
Bu il də oxşar tendensiyaların davam etməsi mümkündür. Əgərqəbul planları artırılarsa, ümumi rəqabət zəifləyər və bəzisahələrdə ballar aşağı düşə bilər. Lakin yeni universitetlərin vəixtisasların yaradılması qəbul prosesinə daha çox dinamiklikqatacaq. Yeni universitetlər və ixtisaslar tələbələr üçünalternativ seçimlər təqdim edir, bu da müəyyən sahələrdə rəqabətiazalda bilər. Burada əsas məqam yeni qurumların və ya ixtisaslarınnə qədər nüfuzlu olmasıdır. Əgər yeni yaradılan universitetləryüksək səviyyəli təhsil vəd edirsə, həmin yerlərdə rəqabət artacaqvə nəticədə, keçid balları yüksək ola bilər.
Dünya təcrübəsində də oxşar hallar müşahidə olunub. Məsələn,Türkiyədə universitetlərin sayı artırıldıqca və yeni ixtisaslartəqdim edildikcə, bəzi sahələrdə keçid balları azalarkən, yüksəkrəqabətli ixtisaslar üzrə ballar sabit qaldı və hətta artdı.Türkiyə ali təhsil sistemində tələbə qəbulunu tənzimləmək üçünmüxtəlif mexanizmlər tətbiq olunur, məsələn, dövlətuniversitetlərində tələbə yerlərinin artırılması ilə yanaşı, özəluniversitetlərin də inkişafı təşviq edilir. Bu yanaşma tələbələrədaha geniş seçim imkanı təqdim edir, lakin yüksək ixtisaslaşmatələb edən sahələrdə rəqabəti zəiflətmir.
Digər tərəfdən, Avropa ölkələrində qəbul ballarına təsir edənəsas faktor tələbələrin akademik göstəriciləridir. Almaniya kimiölkələrdə tələbələrin orta məktəbdə topladıqları akademik qiymətləruniversitet qəbulunda əsas rol oynayır. Bu model rəqabətitənzimləyir və qəbul ballarını sabit saxlayır. Lakin Azərbaycanınqəbul sistemi, əsasən, standartlaşdırılmış test imtahanlarınaəsaslandığından, rəqabətin səviyyəsi imtahanların məzmunu vəçətinlik dərəcəsindən də təsirlənir".
K.Əsədov bildirib ki, Azərbaycanda keçid ballarının artması vəya azalması məsələsinə gəldikdə, bunu həm də demoqrafikdəyişikliklər kontekstində dəyərləndirmək lazımdır:
"2023-cü ildə verilən məlumata görə, Azərbaycandaabituriyentlərin sayı əvvəlki illərlə müqayisədə, nisbətənazalmışdı. Bu, əsasən, doğum səviyyəsinin azalması ilə bağlıdır.Tələbə sayının azalması bəzi ixtisaslar üzrə keçid ballarını aşağısala bilər. Lakin eyni zamanda, yüksək hazırlıqlı tələbələrinsayının sabit qalması və ya artması ümumi rəqabət mühitini sabitsaxlaya bilər.
Qəbul prosesində başqa bir əhəmiyyətli amil də tələbələrinakademik hazırlıq səviyyəsidir. Son illərdə təhsil sistemindəaparılan dəyişikliklər, məsələn, kurikulum islahatları və yenidərsliklərin tətbiqi tələbələrin ümumi nəticələrinə təsir göstərib.2023-cü ildə Dövlət İmtahan Mərkəzi (DİM) tərəfindən təqdim olunanstatistika göstərdi ki, ümumi bal intervalında bəzi irəliləyişlərolub, lakin yüksək ballar toplayan tələbələrin sayı nisbətən sabitqalıb. Bu, göstərir ki, yüksək rəqabətli ixtisaslarda keçidballarının artması ehtimalı yüksəkdir.
Eyni zamanda, iqtisadi və sosial amillər də qəbul ballarınatəsir edir. Azərbaycan ailələri arasında ali təhsilə maraq sabitolaraq qalır və bu, xüsusən də tibb, mühəndislik və hüquq kimisahələrdə rəqabətin yüksək olmasına səbəb olur. Lakin iqtisadiçətinliklər bəzi ailələrin övladlarını daha çox dövlət sifarişiəsasında təhsil almağa yönləndirə bilər, bu da həmin sahələr üzrərəqabətin artmasına səbəb ola bilər.
Son olaraq, qəbul imtahanlarının nəticələrinə təsir edən birdigər faktor da imtahanların çətinlik səviyyəsidir. Əgər bu iltəqdim olunan sualların çətinlik səviyyəsi artırılarsa, bu,nəticələrin ümumi bal intervalına təsir edə bilər. Məsələn, 2021-ciildə sualların nisbətən çətin olması orta nəticələrin aşağıdüşməsinə səbəb olmuşdu.
Bu amilləri nəzərə alaraq, demək olar ki, qəbul ballarınındəyişməsi dinamik bir prosesdir. Qəbul planlarının artması bəzisahələrdə balların azalmasına səbəb ola bilsə də, yüksək rəqabətliixtisaslar üzrə keçid ballarının artması ehtimalı yüksəkdir.Azərbaycanın təhsil sistemi hazırda tələbələrin müxtəlifixtisaslara yönəlməsinə imkan yaratmaqla rəqabəti optimallaşdırmağaçalışır. Gələcəkdə daha balanslı və şəffaf bir qəbul sistemitələbələrin maraqlarını və cəmiyyətin ehtiyaclarını eyni vaxtdatəmin edə bilər".
