Müasir dünyada 4-cü Sənaye İnqilabı (Industry 4.0) qlobal iqtisadiyyatın əsas tendensiyası olaraq qəbul edilir. Bu inqilab texnologiya və iqtisadiyyat arasındakı ənənəvi sərhədləri aradan qaldıraraq, yeni imkanlar yaradır və köhnə yanaşmaları kökündən dəyişir. Süni intellekt, robototexnika, IoT (Əşyaların İnterneti), böyük məlumatlar (Big Data), bulud texnologiyaları, blockchain kimi innovasiyalar ənənəvi sənaye proseslərini daha səmərəli və effektiv edir. Azərbaycan da bu prosesin bir hissəsi olmaq üçün ciddi addımlar atmalı və öz iqtisadiyyatını bu yeni dövrün tələblərinə uyğunlaşdırmalıdır.
4-cü Sənaye İnqilabı: Nədir və Hansı Faydalar Təqdim Edir?
4-cü Sənaye İnqilabı, texnologiyanın sürətli inkişafı ilə yaranan bir mərhələdir. Əsas hədəf sənaye proseslərinin avtomatlaşdırılması və rəqəmsallaşdırılmasıdır. Bu inqilabın əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
Avtomatlaşdırma: İstehsal proseslərində insan əməyinin yerini süni intellekt və robotlar tutur.
Rəqəmsallaşma: Məlumatların elektron formada idarə edilməsi və analiz olunması.
İnteqrasiya: Əşyaların İnterneti vasitəsilə sistemlərin bir-biri ilə əlaqələndirilməsi.
Məhsuldarlıq: Resurslardan daha səmərəli istifadə nəticəsində daha çox istehsal imkanı.
Bu inqilabın tətbiqi ölkələrə iqtisadi səmərəliliyin artırılması, resursların optimallaşdırılması və yeni iş yerlərinin yaradılması kimi üstünlüklər təqdim edir.
Azərbaycan və 4-cü Sənaye İnqilabı
Azərbaycanın iqtisadi inkişafında 4-cü Sənaye İnqilabı mühüm bir mərhələ ola bilər. Ölkənin resurslarının zənginliyi, coğrafi mövqeyi və yeni texnologiyalara olan marağı bu prosesi dəstəkləmək üçün möhkəm bir təməl yaradır.
1. İqtisadiyyatın Şaxələndirilməsi
Azərbaycan iqtisadiyyatı uzun illərdir ki, əsasən neft-qaz sektorundan asılıdır. Bu, qeyri-neft sektorunun inkişafını bir qədər məhdudlaşdırıb. Lakin 4-cü Sənaye İnqilabı qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün geniş perspektivlər yaradır.
Kənd təsərrüfatında texnologiyaların tətbiqi: Əşyaların İnterneti və süni intellekt vasitəsilə məhsuldarlığı artırmaq mümkündür.
Turizmin rəqəmsallaşdırılması: Texnologiyalar vasitəsilə turistlərə xidmətlərin daha effektiv şəkildə göstərilməsi.
Nanotexnologiyalar və biotexnologiyalar: Bu sahələrdə Azərbaycan böyük potensiala malikdir və resurslardan səmərəli istifadə üçün texnologiyaların tətbiqi vacibdir.
2. Kadrların Hazırlığı
4-cü Sənaye İnqilabının əsas dayaqlarından biri ixtisaslı kadrlardır. Azərbaycanın ali və peşə təhsili sistemində yeniliklərin tətbiqi zəruridir.
İT sahəsində təhsil proqramları genişləndirilməlidir.
Universitetlərdə süni intellekt, robototexnika və məlumat analitikası üzrə ixtisaslar yaradılmalıdır.
Texnologiyalara dair beynəlxalq təcrübə mübadiləsi artırılmalıdır.
3. Startapların İnkişafı və İnnovasiyaların Dəstəklənməsi
Azərbaycanda startap ekosisteminə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Gənc sahibkarların təşəbbüsləri və texnologiyaya əsaslanan biznes modelləri ölkə iqtisadiyyatını müasir tələblərə uyğunlaşdıra bilər.
Dövlət startaplara maliyyə və texniki dəstək göstərməlidir.
Texnoparklar və innovasiya mərkəzlərinin sayı artırılmalıdır.
4. Rəqəmsal İdarəetmə və Blockchain Texnologiyaları
Rəqəmsal idarəetmə dövlət qurumlarının işinin şəffaflığını təmin etməklə yanaşı, operativliyi artırır. Blockchain texnologiyalarının tətbiqi isə maliyyə və logistika sahələrində təhlükəsizlik və etibarlılığı gücləndirə bilər.
Mövcud Addımlar və Çağırışlar
Azərbaycan artıq bu istiqamətdə müəyyən addımlar atıb. 4-cü Sənaye İnqilabı üzrə İdarəetmə Mərkəzi yaradılıb, "Ağıllı kənd" və "Ağıllı şəhər" layihələri reallaşdırılır. Lakin bəzi çətinliklər mövcuddur:
Texnologiya idxalına asılılıq: Yerli texnoloji istehsal zəifdir.
Kadr çatışmazlığı: Yeni texnologiyaların tətbiqi üçün ixtisaslı mütəxəssislərin yetişdirilməsi vaxt tələb edir.
Maliyyə çatışmazlığı: İnnovasiyalar geniş miqyaslı sərmayələr tələb edir.
Nəticə və Təkliflər
4-cü Sənaye İnqilabı Azərbaycanın iqtisadi inkişafını yeni səviyyəyə çıxara bilər. Bunun üçün məqsədyönlü addımlar atılmalıdır:
1. Təhsil və kadr hazırlığı prioritetləşdirilməlidir.
2. Startaplara və innovativ bizneslərə dəstək artırılmalıdır.
3. Rəqəmsallaşma strategiyası hazırlanmalıdır.
4. Neftdənkənar sektorların inkişafına daha çox investisiya yönəldilməlidir.
Azərbaycanın qlobal texnologiya yarışında irəliləməsi və iqtisadiyyatının modernləşdirilməsi üçün 4-cü Sənaye İnqilabının tələblərinə uyğunlaşmaq əsas şərtdir. Yalnız bu halda, ölkəmiz həm iqtisadi baxımdan güclənəcək, həm də beynəlxalq arenada rəqabətə davamlı olacaqdır.
Azər Yadigaroğlu
