Bakı. Trend:
Təhsilin bütün pillələrində qəbul imtahanlarına hazırlıqməqsədilə həmin imtahanlara bənzər, eyni tipdə olan sınaqimtahanları keçirilir. Bu imtahanları kimisi maddi cəhətdən yükadlandırır, kimisi isə faydalı olduğunu düşünüb müsbət hal kimibaxır.
Belə imtahanlarda biri də magistraturaya hazırlaşan tələbələrüçün keçiriləcək. Bəs bu sınaqlar namizədlərə nə qazandırır?
Mövzu ilə bağlı Trend-ə danışan Azərbaycan Dövlət PedaqojiUniversitetinin Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzininrəhbəri Kamran Əsədov bildirib ki, magistraturayaqəbul imtahanlarından əvvəl keçirilən sınaq imtahanları tələbələrinhəm bilik səviyyəsinin qiymətləndirilməsi, həm də imtahanpsixologiyasına hazırlığı baxımından əhəmiyyətli rol oynayır.
“Bu kimi imtahanların təşkil edilməsi təhsil prosesində dahaciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Azərbaycanda magistraturatəhsilinin məzmunu, qəbul proseduru və bu prosesin nəticələrinətəsir edən amillər isə geniş müzakirə mövzusudur. Bu kontekstdəmagistratura imtahanlarının keyfiyyəti, təhsilin ümumi səviyyəsi vədünya təcrübəsi ilə müqayisə aparmaq vacibdir.
Azərbaycan qanunvericiliyi təhsilin əlçatanlığını vəbərabərliyini təmin etmək üçün magistratura qəbul prosesinə xüsusidiqqət yetirir. “Təhsil haqqında” Qanunun 5-ci maddəsi millimaraqlara xidmət edən təhsil sisteminin qurulmasını nəzərdə tutur.Eyni zamanda, Dövlət İmtahan Mərkəzi qəbul imtahanlarınınşəffaflığı və obyektivliyini təmin etməyə çalışır. Lakin təhsilsahəsindəki qlobal rəqabət bu prosesin daha yüksək səviyyəyəqaldırılmasını tələb edir.
Statistikaya əsasən, Azərbaycanda magistraturaya qəbul olantələbələrin sayı son illərdə artmaqdadır. 2023-cü ildə bu rəqəm14.500 nəfərə yaxın olub, lakin həmin ilin sınaq imtahanlarındaiştirak edənlərin təxminən 25%-i aşağı nəticə göstərib. Bu,tələbələrin imtahana hazırlıq səviyyəsində problemlərin olduğunugöstərir. Eyni zamanda, qəbul olunan tələbələrin arasında xaricidillərdə bilik səviyyəsi kifayət qədər aşağı qalır. Bu göstəriciyalnız 40%-ə çatır, halbuki dünya səviyyəsində magistraturatəhsilində xarici dillərin əhəmiyyəti çox yüksəkdir”, - deyə o qeydedib.
Ekspert əlavə edib ki, maliyyə baxımından magistratura təhsilihəm dövlət, həm də tələbə üçün ciddi yükdür:
“2023-cü ildə dövlət büdcəsindən ali təhsil sahəsinə ayrılanvəsaitin təxminən 15%-i magistratura təhsilininmaliyyələşdirilməsinə yönəlib. Bu vəsaitlə yanaşı, ödənişli təhsilalan tələbələrin ödədikləri məbləğ də nəzərə alınarsa, magistraturatəhsilinə ayrılan ümumi vəsaitin 100 milyon manatı keçdiyi ehtimalolunur. Lakin bu xərclər magistr təhsilinin keyfiyyəti ilə tamadekvat deyil.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, magistratura qəbul imtahanlarındatətbiq olunan yanaşmalar fərqli ola bilər. Məsələn, Almaniyadamagistratura qəbulunda bakalavr təhsili zamanı toplanan kreditlərəsas götürülür və imtahanlar tələb olunmur. ABŞ-də isə GRE(Graduate Record Examination) kimi beynəlxalq səviyyəli testlərtələb olunur.
Bu testlər tələbələrin analitik və tənqidi düşüncəbacarıqlarını, dil biliklərini və akademik hazırlığınıqiymətləndirir. Qonşu Türkiyədə isə ALES (Akademik Personel veLisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı) vasitəsilə qəbul aparılır. Hər ikimodel Azərbaycan üçün maraqlı ola bilər, çünki həm təhsilkeyfiyyətini yüksəldir, həm də tələbələrin beynəlxalq bazardarəqabət qabiliyyətini artırır”.
K.Əsədov bildirib ki, Azərbaycanda sınaq imtahanlarının təşkiledilməsi tələbələrin imtahan təcrübəsini artırmaqla yanaşı, qəbulprosesinə daha yaxşı hazırlaşmağı təmin edir:
“Psixoloji olaraq imtahan mühitinə alışmaq real imtahan zamanınəticələrin yaxşılaşmasına səbəb ola bilər. Eyni zamanda, sınaqimtahanları tələbələrin zəif tərəflərini müəyyən etmək və həminboşluqları doldurmaq üçün bir fürsətdir. Lakin hazırda keçirilənsınaq imtahanlarının bir çoxunda sualların keyfiyyəti və realimtahanlarla uyğunluğu məsələsində problemlər var. Bu datələbələrin hazırlıq səviyyəsinə mənfi təsir göstərə bilər.
Magistraturaya qəbul olan tələbələrin sayında artım müşahidəolunsa da, keyfiyyət məsələsi daha ciddi bir problem olaraq qalır.Statistikaya əsasən, magistratura proqramlarını bitirənlərin yalnız60%-i iş bazarında öz ixtisasına uyğun iş tapır. Bu göstəricitəhsil sistemində proqramların məzmununun yenilənməsi və işbazarının tələblərinə uyğunlaşdırılması zərurətini ortayaqoyur.
Məsələn, süni intellekt, data analitikası və yaşıltexnologiyalar kimi yeni ixtisasların əlavə edilməsi tələb olunur.Bu sahələrdə dünyanın bir çox qabaqcıl universitetləri artıq xüsusimagistr proqramları təklif edir. Azərbaycanın da bu istiqamətdəaddımlar atması həm ölkə daxilindəki təhsil keyfiyyətini artırar,həm də qlobal əmək bazarında rəqabət qabiliyyətini təmin edər”.
Ekspert vurğulayıb ki, sınaq imtahanlarının tələbələr üçünmaliyyə yükü də nəzərə alınmalıdır:
“Sınaq imtahanlarında iştirak etmək üçün tələbələrdən alınanməbləğ orta hesabla 20-30 manat təşkil edir. Bu, bəzi ailələr üçünəlavə maliyyə çətinliyi yarada bilər. Dövlət tərəfindən sınaqimtahanlarının daha əlçatan və ya pulsuz olması təmin edilərsə,tələbələrin iştirak səviyyəsi artar və nəticələrə müsbət təsirgöstərər.
Mənfi tərəflərə baxdıqda, qəbul imtahanlarında yüksək rəqabəttələbələr arasında stress səviyyəsini artırır və bəzi hallardaaşağı nəticələrə səbəb olur. Eyni zamanda, bəzi ixtisaslarınlazımsız dərəcədə yüksək tələblər qoyması tələbələrin seçimimkanlarını məhdudlaşdırır. Bu da məzunların iş bazarındauyğunsuzluqlarına gətirib çıxarır.
Nəticə etibarilə, sınaq imtahanlarının və qəbul prosesinintəkmilləşdirilməsi magistratura təhsilində keyfiyyət artımına töhfəverə bilər. Təhsilin məzmununun yenilənməsi, yeni ixtisaslarınəlavə edilməsi və maliyyə şəffaflığının təmin edilməsi təhsilsistemində daha yüksək nəticələrə nail olmaq üçün əsas amillərdir.Bu istiqamətdə atılacaq addımlar həm tələbələrin uğurunu artıracaq,həm də Azərbaycanın təhsil sisteminin beynəlxalq səviyyədətanınmasına imkan yaradacaq”.
Qeyd edək ki, Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən 19 yanvartarixində ali təhsil müəssisələrinin magistraturalarına qəbul olmaqistəyənlər üçün elektron formada sınaq imtahanı keçiriləcək.İmtahan Bakı şəhərində DİM-in elektron imtahanlar korpusunda vəMərkəzin Naxçıvan, Gəncə, Şəki, Şəmkir, Göyçay, Şirvan, Bərdə,Lənkəran, Xaçmaz şəhərlərində yerləşən regional bölmələrinininzibati binalarında təşkil olunacaq. Sınaq imtahanında iştiraketmək istəyənlər 12 yanvar saat 23:59-dək DİM-in internet saytındaqeydiyyatdan keçərək imtahana yazıla bilərlər.
