Bakı. Trend:
Donald Tramp yenidən qayıtdı. Dörd illik fasilədən sonra Ağ Evədönüşü bütün dünya üçün göy üzündə şimşək çaxması kimi oldu. Onuntəntənəli andiçməsi “Amerika əvvəlcə” şüarının sadəcə söz deyil,mövcud dünya düzəninə real bir təhdid olduğunu göstərən yeni birdövrün başlanğıcını qoydu. Tramp, siyasi qasırğa kimi, beynəlxalqmünasibətlərin öyrəşilən mənzərəsini dəyişməyə hazırdır və onunepisentrində yerləşən Avropa bu qasırğaya hazırlaşmalıdır.
Trampın ritorikasına əsasən ilk addımları sadəcə sərt deyil, həmdə müttəfiqlər üçün dağıdıcı olacaq. İqtisadi proteksionizm,ticarət müharibələri və “təhlükəsizlik üçün daha çox ödə” tələbi –bunlar yalnız fərziyyələr deyil, onun sevimli mitinqlərindəntez-tez bəhs etdiyi konkret planlardır. Avropa narahatdır. Onunbazarları, iqtisadiyyatı və siyasi sabitliyi risk altındadır.
İlk hücum
Tramp seçki kampaniyası zamanı Amerika bazarını “alınmaz qala”yaçevirmək niyyətində olduğunu vəd etmişdi. O, Çin mallarına gömrükrüsumlarının 60%-ə, Kanada və Meksika kimi yaxın qonşular üçün isə20%-ə qədər artırılacağını açıqlamışdı. Avropa da proteksionizm“silindiri”nin hədəfindədir: avropa avtomobillərinə, texnikasına vədərmanlarına 20%-lik rüsumlar artıq təhdid deyil, yaxın gələcəyinreallığıdır.
Bundan əlavə, yeni federal qurum - “Xarici Gəlirlər Xidməti”ninyaradılmasının elan edilməsi qlobal iqtisadiyyata zərbə oldu. Buqurum sadəcə bürokratik struktur deyil, xarici ölkələrdən Amerikakorporasiyalarının xeyrinə vəsait toplamaq üçün bir vasitədir.Avropa malları Amerika istehlakçıları üçün daha bahalı, daxiliistehsalçılar üçün isə daha sərfəli olacaq. Bu bir müharibədir vədöyüş meydanı artıq müəyyən edilib.
Almaniya hədəfdə
Çini strateji rəqib kimi görən Tramp üçün Almaniya Avropaiqtisadi üstünlüyünün simvoludur və bu üstünlüyü sarsıtmaq onunəsas hədəflərindən biridir. Uzun illər ərzində Amerika bazarıAlmaniya üçün əsas ixrac istiqaməti olub: 2023-cü ildə ixracınhəcmi rekord €157 milyarda çatıb. Bununla yanaşı, ABŞ-ın Almaniyailə ticarət kəsiri €69,3 milyard təşkil edib.
Ancaq bu iqtisadi liderliyin qiyməti böyük ola bilər.Proqnozlara görə, gömrük rüsumlarının artırılması Almaniyada 300min iş yerinin itirilməsinə səbəb olacaq. Bu, yalnız birbaşatəsirlərdir. Bazarların bağlanması, investisiyaların azalması vədaxili tələbatın düşməsi nəzərə alınarsa, təsirlənənlərin sayı 1,5milyon nəfərə çata bilər. İki illik iqtisadi durğunluqdan artıqzəifləmiş Almaniya iqtisadiyyatı dərin böhranın astanasında olabilər.
Bundan başqa, Çinin Avropa bazarına yönəlməsi Almaniya üçün yenibir sınaq olacaq. Çin korporasiyaları aşağı istehsal xərclərindənistifadə edərək Alman istehsalçılarını sıxışdıracaq. Rəqabət sonhəddə qədər kəskinləşəcək və Avropanı öz gömrük rüsumlarını tətbiqetməyə məcbur edəcək.
Trampın ticarət siyasəti qloballaşma böhranının katalizatorunaçevriləcək. ABŞ-ın yeni gömrük rüsumları zəncirvari reaksiyayasəbəb olacaq. Avropa öz maraqlarını qorumaq üçün cavabməhdudiyyətləri tətbiq etməyə başlayacaq. Çin yeni bazarlaraxtaracaq, inkişaf etməkdə olan ölkələr isə iqtisadi xaoslaüzləşəcək.
Amma əsas döyüş meydanı ABŞ və Avropa arasındakı münasibətlərolacaq. Trampın ikinci müddəti Avropa İttifaqı üçün “transatlantiktərəfdaşlıq” ideyasını şübhə altına alan bir çağırışdır.Müttəfiqlər rəqibə çevrilir, maraqlar isə artıq uyğun gəlmir.
Avropa üçün seçim
Avropa bir dilemmanın qarşısındadır. İlk yol – Polşa vəBaltikyanı ölkələr kimi ABŞ-ın ardınca getmək və öz suverenliyininməhvinə göz yummaqdır. İkinci yol – Fransa kimi müstəqil strategiyaqurmağa çalışmaq və müstəqil Avropa ideyasını müdafiə etməkdir.
Ancaq Avropa vahid bir səs tapa biləcəkmi? Tramp və onunmüttəfiqlərinin dəstəyi ilə güclənən ifrat sağların təsiri daxilifikir ayrılıqlarını daha da dərinləşdirir və Aİ-nin kövrəkbirliyini təhlükə altına atır. Polşa və Macarıstan Trampın yenisiyasətini salamlayır, Almaniya və Fransa isə ona qarşı mübarizəyollarını axtarmaq məcburiyyətindədir.
Trampın ikinci dövrü
Donald Trampın ikinci prezidentlik dövrü sadəcə əvvəlkiidarəetmənin davamı deyil. Bu, millətçiliyin və iqtisadi eqoizminqlobal siyasətdə dominant prinsiplərə çevriləcəyi bir eradır.Avropa üçün bu, sarsıntılar dövrüdür, burada onun gələcəyi ikiseçim arasında qərar veriləcək: başqalarının oyununda passiviştirakçı olmaq və ya taleyini öz əlinə almaq.
Bir fakt şübhəsizdir: dünya artıq əvvəlki kimi olmayacaq. Avropaöz dəyərlərini, strategiyasını və qlobal dünyadakı yerini yenidənnəzərdən keçirməli olacaq. Trampın Amerika siyasətinin sükanınıyenidən ələ alması isə bu prosesin Avropanın hazırlıq səviyyəsindəndaha sürətlə baş verməsinə səbəb olacaq.
Donald Trampın Ağ Evə qayıdışı ilə beynəlxalq siyasət gərginlikvə sabitliyin pozulması dövrünə qədəm qoydu. İkinci prezidentlikmüddəti, ABŞ imperializmini gücləndirmək niyyətində olduğunu vəmüttəfiqlərin maraqlarını nəzərə almadığını artıq ilk mərhələdənümayiş etdirir. Uzun illər ABŞ-ın etibarlı tərəfdaşı olan Avropaindi onun siyasi və iqtisadi strukturlarını tamamilə dəyişə biləcəkyeni çağırışlara hazırlaşmağa məcburdur.
Trampın siyasəti polarizasiya və təzyiq prinsiplərinə əsaslanır.Avropa ölkələri Ukrayna böhranının iqtisadi nəticələrininödənilməsi, NATO çərçivəsində müdafiə xərclərinin artırılmasıtələbləri və Çinin qarşısını almaq üçün aqressiv addımlarlaqarşılaşacaq. ABŞ hegemonluğunu gücləndirməyə yönəlmiş butədbirlər, qaçılmaz olaraq Aİ-nin maraqlarına zərbə vuracaq.
Almaniyanın Xarici İşlər Naziri Annalena Berbok Trampınçağırışlarına Avropanın vahid inteqrasiyasında cavab axtarmağınvacibliyini vurğulayır:
“Trampın "Amerika əvvəlcə" siyasətinə cavab olaraq "VahidAvropa" ideyası olmalıdır. Hamı anlayır ki, Avropa inteqrasiyası ənçox böhran dövrlərində irəliləyiş əldə edir. Avropa vahid qalacaq,çünki onun başqa seçimi yoxdur.”
Lakin almaniyalı politoloq Tomas Kleyn-Brokxofun fikrincə,Avropa qarşısında duran təhlükələrin miqyası daha dərindir:“Amerika yalnız millətçiliyə və izolasionizmə deyil, həm dətamamilə qeyri-müəyyənlik dövrünə qayıdır.”
ABŞ-ın tərəfdaşları: Polşa, Baltikyanı ölkələr vəAlmaniya
- Polşa və Baltikyanı ölkələr
ABŞ-ın ənənəvi müttəfiqləri olan Polşa, Litva, Latviya və EstoniyaVaşinqtonla hərbi və iqtisadi əlaqələri gücləndirməkdə davam edir.Ukraynadakı müharibənin başlamasından sonra bu ölkələr ABŞ-ınAvropadakı siyasətinin əsas daşıyıcısına çevrilib.- 2023-cü ildə Polşa ordunun modernləşdirilməsi üçün $7,4 milyardABŞ dolları məbləğində yardım alıb. Bu, ABŞ istehsalı olan Abramstanklarının və F-35 qırıcılarının alınmasını əhatə edib.
- Litva və Estoniya müdafiə xərclərini ÜDM-in 3%-nə qədər artırıbki, bu da NATO-nun 2%-lik tövsiyəsini əhəmiyyətli dərəcədəüstələyir.
- Almaniya
Ənənəvi olaraq ABŞ-la ehtiyatlı əlaqələr quran Almaniya, enerjiböhranı və Ukraynada müharibə səbəbindən Vaşinqtona olanasılılığını artırıb.- Rusiya qazının tədarükünün dayandırılmasından sonra ABŞAlmaniya üçün əsas LNG tədarükçüsünə çevrilərək, tələbatın 40%-nitəmin edib.
- 2023-cü ildə Almaniya ABŞ-dan €8 milyarddan çox dəyərindəmüdafiə texnikası, o cümlədən hava hücumundan müdafiə sistemləri vəqırıcılar alıb.
İtaliya
İtaliya, ultrasağ "İtaliyanın Qardaşları" partiyasının lideriCorca Meloni rəhbərliyində, Trampın ritorikasına uyğun siyasətyürüdür. O, konservativ və antiavropalı ideyaları dəstəkləməkləyanaşı, Ukraynaya silah tədarükünü məhdudlaşdırıb. Bu addımlarTrampın daxili məsələlərə üstünlük verilməsi barədə bəyanatları iləüst-üstə düşür.
- 2024-cü ildə İlon Maskın rəhbərlik etdiyi Tesla şirkətiİtaliyada tədqiqat mərkəzi açıb, bu da Meloni hökumətinə iqtisadidəstək kimi qiymətləndirilib.
- İtaliya ABŞ-ın Aİ-dəki əsas müttəfiqlərindən birinə çevrilir,bu isə blokun birliyini təhdid edir.
Fransa və onun müttəfiqləri
Fransa, Emmanuel Makronun rəhbərliyində ABŞ-dan müstəqiltəhlükəsizlik və iqtisadi strategiya yaratmaq mövqeyini müdafiəedir. Makron dəfələrlə Avropanın strateji avtonomluğununvacibliyini vurğulayıb.
- Fransa Avropa müdafiə layihələrinə maliyyəni artıraraq, €6milyarda çatdırıb və bəzi NATO proqramlarında iştirakdan imtinaedib.
- 2023-cü ildə Fransa və Almaniya, ABŞ-ın F-35 qırıcılarına rəqibola biləcək yeni nəsil qırıcıların hazırlanması barədə razılığagəliblər.
Makronun təşəbbüslərini dəstəkləyə biləcək potensial müttəfiqlərİspaniya, Portuqaliya və Yunanıstan ola bilər. Bu ölkələr iqtisadibaxımdan daha az təsir gücünə malik olsalar da, ABŞ-dan asılılığınazaldılması kursunu dəstəkləməyə qadirdirlər.
- ABŞ və Aİ arasındakı artan gərginlik, vahid Avropa ordusununyaradılmasını və Aİ-nin daxili bazarının inkişafını sürətləndirəbilər.
Nə gözlənilir?
Trampın siyasəti – istər daxili, istərsə də xarici – Avropaİttifaqı üçün ciddi bir sınaqdır. Blokdaxili gərginlik, üzvdövlətlər arasında yaranan fikir ayrılıqları və ultrasağ populizminyüksəlməsi Aİ-nin birliyini təhlükə altına qoya bilər.
Avropa iki əsas yolla qarşı-qarşıyadır:
ABŞ-ın ardınca getmək: Uzunmüddətli iqtisadi vəsiyasi müstəqilliyə risk yaradaraq, qısa müddətli sabitliyiqorumaq. Yeni kurs formalaşdırmaq: Stratejiavtonomluq və daha sıx inteqrasiya üzərində cəmləşmək.
Tramp və İlon Mask yalnız Avropanın daxili işlərinə müdaxiləetməklə kifayətlənmir, həm də onun gələcəyini formalaşdırırlar. Bugələcək isə daha narahat və qeyri-müəyyən görünür.
Donald Trampın Ağ Evə dönüşü ilə dünya böyük dəyişikliklərdövrünə qədəm qoydu. Onun ikinci prezidentlik müddəti aqressivproteksionizm, beynəlxalq ittifaqların dağıdılması və qarşıdurmanıngüclənməsi ilə xarakterizə olunacaq. Uzun illər ABŞ-ın etibarlıtərəfdaşı olmuş Avropa indi siyasi və iqtisadi zərbələrinepisentrindədir.
Trampın yalnız ABŞ maraqlarını qorumağa yönəlmiş siyasətipraqmatizmin, hətta bəzən sinizmin təzahürüdür. Onunadministrasiyası sərt addımlara hazırdır: Avropa mallarına gömrükrüsumlarının tətbiqi, Aİ daxilində ultrasağ hərəkatlarındəstəklənməsi kimi. Bu addımlar artıq ABŞ müttəfiqləri arasındaziddiyyətlərə səbəb olur və Avropada daxili fikir ayrılıqlarınıgücləndirir.
Trampın Aİ-daxili tərəfdaşları: İtaliya vəMacarıstan
- İtaliya
Corca Meloninin rəhbərlik etdiyi İtaliya hökuməti Trampınritorikasını fəal şəkildə dəstəkləyir. Ukraynaya silah tədarükününməhdudlaşdırılması bu mövqenin bariz nümunəsidir.- 2024-cü ildə Tesla İtaliyada tədqiqat mərkəzi açıb, bu isəMeloninin hökumətinə ABŞ-dan iqtisadi dəstək kimi qəbulolunub.
- ABŞ-ın Aİ-dəki təsiri güclənir, bu isə blokun vahidliyinə zərbəvurur.
- Macarıstan
Viktor Orban Trampı Ukraynada sülh gətirə biləcək yeganə liderhesab edərək açıq şəkildə dəstəkləyir. O, eyni zamanda Aİ-nin əsastəşəbbüslərini bloklamaqda davam edir.- 2024-cü ildə Orbanın dəstəklədiyi Macarıstan mediası amerikalıbiznesmenlərdən, o cümlədən İlon Maskdan əhəmiyyətli investisiyalaralıb.
- Euroskeptisizmin güclənməsi və Aİ-nin vahid siyasi aktor kimimövqeyinin zəifləməsi.
Tramp, Mask və Avropanın bölünməsi
Donald Tramp və İlon Mask öz təsir imkanlarından istifadə edərəkAvropada ultrasağ hərəkatların güclənməsi üçün zəmin yaradır. Bu,Aİ-nin siyasi sabitliyinə ciddi təhlükədir. Maliyyə dəstəyi, mediamüdaxiləsi və populist liderlərə açıq dəstək bloka daxilində inamızəiflədir və ideoloji səviyyədə dərin bölünmələr yaradır.
- Trampın nümunəsindən ilhamlanan Aİ-dəki millətçi qüvvələr əsasiqlim və iqtisadi təşəbbüsləri bloklaya bilər ki, bu da blokdaxilində böhranı dərinləşdirəcək.
- Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri ABŞ-a yaxınlaşmaqda davamedərkən, Qərbi Avropa daha müstəqil siyasət qurmağa çalışabilər.
Trampın Prioritetləri: Təzyiq vəproteksionizm
Trampın ikinci dövrünün mərkəzində ABŞ korporasiyalarınıgücləndirməyə yönəlmiş iqtisadi proteksionizm dayanır. İlkfərmanlardan biri Çin, Avropa və Kanada mallarına gömrükrüsumlarının artırılması oldu.
- Misal: Avropa avtomobilləri və maşınqayırmaməhsullarına gömrük rüsumları 20%-ə qaldırıldı.
- Nəticə: ABŞ-ın əsas ixracatçıları olanAlmaniya və Fransanın iqtisadiyyatına ciddi zərbə vuruldu.
Bundan əlavə, Tramp NATO müttəfiqlərinə müdafiə xərcləriniÜDM-in 3%-nə çatdırmaq üçün təzyiqi artırır.
- Fakt: Bu tələb xüsusilə Cənubi Avropanıniqtisadi cəhətdən zəif ölkələri üçün ağrılıdır, çünki hərbixərclərin artması daxili böhranlara səbəb ola bilər.
Trampın siyasəti ABŞ müttəfiqləri arasında narazılığın artmasınasəbəb olur. Avropa, Asiya və Latın Amerikası ABŞ-ın izolasionizm vəmillətçiliyə yönəlmiş kəskin dönüşündən qaynaqlanan yeni iqtisadivə siyasi çağırışlarla üzləşir.
- Avropada antaqonizm: Anti-Amerikaəhval-ruhiyyəsi güclənərək Aİ-də avtonomiyanı müdafiə edən sol vəyaşıl partiyaların populyarlığını artırır.
- Qlobal etirazlar: İnkişaf etməkdə olanölkələrə təzyiq, Çinlə qarşıdurmanın güclənməsi və Yaxın Şərqdəkiböhranlar yeni antimonopoliya və antiglobalizm hərəkatlarınınyüksəlməsinə səbəb olacaq.
Trampın ikinci dövrü Avropa üçün onun birliyi və qlobal oyunçukimi gələcəyi baxımından ciddi bir sınaqdır. Təzyiq siyasəti,ultrasağ qüvvələrə dəstək və ABŞ-ın aqressiv proteksionizmi Avropaölkələrini alternativ yollar axtarmağa məcbur edir.
Avropa iki əsas seçim qarşısındadır:
Trampın ardınca getmək: Bu, iqtisadi və siyasiavtonomiyanın itirilməsi riskinə baxmayaraq, qısa müddətlisabitliyi təmin edə bilər. Müstəqil kursformalaşdırmaq: Bu, inteqrasiya və strateji müstəqillikəsasında uzunmüddətli təhlükəsizliyi təmin edə bilər.
Hansı yol seçilirsə seçilsin, aydındır ki, transatlantiktərəfdaşlığın etibarlılığı haqqında illüziyalar dövrü artıq sonaçatıb.
Transatlantik dostluğun sonu
Donald Trampın Ağ Evə dönüşü Avropanı sərt bir reallıqlaüzləşməyə məcbur etdi: ABŞ-la “dostluq” illüziyadan başqa bir şeydeyilmiş, bu dostluq yalnız sərt praqmatizm və milli eqoizminüstünü örtürmüş. Vaşinqtonun yeni ritorikası, iqtisadi təzyiqi vəqitədəki ultrasağ hərəkatlara dəstəyi Amerikanın əslprioritetlərini üzə çıxardı və uzun illərin transatlantikəlaqələrini şübhə altına aldı.
Tramp açıq şəkildə göstərdi ki, ABŞ-ın maraqları hər şeydənüstündür. Onun siyasəti Avropa elitalarını Vaşinqtona münasibətiyenidən nəzərdən keçirməyə məcbur edir. Qaçılmaz nəticə – ABŞ-aolan inamın zəifləməsi, Aİ daxilində daxili fikir ayrılıqlarınınartması və anti-Amerika əhval-ruhiyyəsinin güclənməsi olacaq.
Trampın “İtaliyanın Qardaşları” və Macarıstanda Viktor Orbanınpartiyası kimi ultrasağ hərəkatlara dəstəyi Aİ-nin daxili birliyinəciddi bir təhlükədir. Bu hərəkatlara maliyyə və informasiyadəstəyi, İlon Mask kimi şəxslərin də təsiri ilə Avropada siyasiqütbləşməni artırır və sabitliyi təhdid edir.
- Misal: Macarıstan və İtaliyadakı ultrasağmediaya edilən investisiyalar euroskeptisizmi gücləndirib və Aİinstitutlarına inamı zəiflədib.
- Nəticə: ABŞ-a yaxınlaşan ölkələrlə daha çoxavtonomiya axtaranlar arasında fikir ayrılıqları dərinləşir.
Üç düşərgə
Donald Trampın və onun müttəfiqlərinin təzyiqi Aİ-ni üç əsasdüşərgəyə bölünmə riskinə gətirir:
ABŞ-ın müttəfiqləri
Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri, o cümlədən Polşa və Baltikyanıdövlətlər, ABŞ-ı Rusiya təhlükəsindən müdafiə zəmanəti kimi görməyədavam edir. Trampın ideoloji müttəfiqləri
Macarıstan, İtaliya və digər ultrasağ hərəkatların güclü olduğuölkələr ABŞ prezidentinin ideyalarını dəstəkləyir və Aİ-nin vahidsiyasətini zəiflədir. Avtonomiya axtarışındaolanlar
Fransa və onun potensial müttəfiqləri (İspaniya, Portuqaliya,Yunanıstan) ABŞ-dan müstəqil xarici siyasət və iqtisadi strategiyaqurmaq mövqeyindədir.
Bu bölünmə yalnız Aİ-nin daxili sabitliyinə təhdid yaratmır, həmdə onun qlobal səhnədə müstəqil oyunçu olma qabiliyyətini sualaltına qoyur.
Trampın siyasəti Avropada anti-Amerika əhval-ruhiyyəsininartmasının katalizatoru ola bilər. Cəmiyyət, hökumətlərindənVaşinqtonla münasibətləri yenidən nəzərdən keçirməyi tələbedir.
- Proqnoz: Avropanın strateji avtonomiyasınıdəstəkləyən partiyalar daha da populyarlaşacaq. Fransadakı solqüvvələr və Almaniyadakı "yaşıllar" artıq ABŞ-ın diktəsinə qarşıictimai narazılığın ifadəçilərinə çevriliblər.
Bu əhval-ruhiyyələr xüsusilə iqtisadi təzyiqin artması fonundadaha çox diqqət çəkir. Avropa mallarına gömrük rüsumlarınınartırılması və müdafiə xərclərinin ÜDM-in 3%-nə çatdırılması tələbiAİ-nin daxili işlərinə birbaşa müdaxilə kimi qəbul edilir.
Avropa, Trampın aqressiv siyasətinin təsirinə məruz qalan yeganəregion deyil. ABŞ-ın bu yanaşması qlobal səviyyədə anti-Amerikaəhval-ruhiyyəsini gücləndirir.
- Asiyada: Çin üzərinə iqtisadi və hərbi təzyiqSakit Okean regionunda qarşıdurmanı gücləndirəcək və anti-Amerikaalyanslarını möhkəmləndirəcək.
- Latın Amerikasında: ABŞ-ın mühafizəkarrejimləri dəstəkləməsi və region ölkələrinin daxili işlərinəmüdaxiləsi yeni etiraz hərəkatlarını alovlandıracaq.
- Yaxın Şərqdə: İrana qarşı sanksiyalar vəİsraili dəstəkləmək regionda sabitliyi daha da zəiflədir, Avropanıisə miqrasiya axınları və enerji asılılığı vasitəsilə yeniböhranlarla üz-üzə qoyur.
Asılılıq, yoxsa azadlıq?
Avropa üçün əsas sual, ABŞ-dan asılılığı davam etdirmək, yoxsamüstəqillik kursu qurmaqdır.
- Müsbət ssenari: Mövcud böhran Avropainteqrasiyasının dərinləşdirilməsi üçün katalizator rolunu oynayabilər. Avropa ordusunun yaradılması, daxili bazarın inkişafetdirilməsi və dollar asılılığının azaldılması yeni strategiyanınəsasını təşkil edə bilər.
- Mənfi ssenari: Üzv ölkələr arasındakıziddiyyətlərin artması, ultrasağ hərəkatların güclənməsi və vahidsiyasətin pozulması Aİ-nin faktiki parçalanmasına gətirib çıxarabilər.
Donald Trampın ikinci prezidentlik müddəti Avropa üçün sərt biroyanış oldu. ABŞ-ın tərəfdaşlıq maskası arxasında gizlənənimperializmi öz əsl simasını nümayiş etdirdi. ABŞ-a etibarlımüttəfiq kimi güvənə bilən bir dünyanın dövrü artıq keçmişdəqaldı.
Avropa, bu reallığı qəbul edib yeni strategiya qurmaq gücünütapmalıdır. Bu strategiya Avropanın maraqlarına əsaslanmalı və onunmüstəqilliyini qorumağa yönəlməlidir. Çünki Trampın “Amerikaəvvəlcə” dediyi bir dövrdə, Avropa da “Avropa əvvəlcə” deməyiöyrənməlidir.
