Türkiyə həbsdə olan kürd siyasətçilərin kütləvi əfvinə hazırdır. Bu, Kürdüstan Fəhlə Partiyasının (PKK) lideri və ideoloqu Abdullah Öcalanla potensial sövdələşmənin bir hissəsidir. Danışıqlarda irəliləyişin əlaməti son bir ayda ikinci dəfə türk deputatlardan ibarət nümayəndə heyətinin solçu radikal qrupun qurucusunu həbsxanada ziyarət etməsi olub. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan çox güman ki, kürd elektoratını qazanmaq üçün uzun müddətdir davam edən münaqişəni həll etmək istəyir. Amma ekspertlər xəbərdarlıq edir ki, PKK-nın aşağı təbəqəsi sülh prosesinə terror hücumları ilə cavab verə bilər.
Vaşinqtonda yerləşən “Al-Monitor”a danışıqlara yaxın mənbələr bildiriblər ki, Ankara ilə Öcalan arasında razılaşmanın geniş parametrləri yekunlaşmaq üzrədir. Onlar bu həftə kürdlərin rəhbərlik etdiyi DEM partiyasından olan millət vəkillərinin Mərmərə dənizindəki İmralı adasına səfərinə işarə ediblər. PKK-nın qurucusu burada saxlanılır. Əl-Monitorun mənbələri Öcalanın yoldaşlarını açıq şəkildə tərksilah etməyə çağırmağa inandırıldığını bildirib. Bunun müqabilində Ankara onu azad edəcəyini, həmçinin həbsdə olan kürd siyasətçilərə kütləvi amnistiya elan edəcəyini vəd edib. Onların arasında tanınmış müxalifətçi, vaxtilə Türkiyə parlamentində oturan Xalqların Demokratiya Partiyasının lideri Səlahəddin Dəmirtaş da var.
Al-Monitor mənbələri iddia edir ki, Türkiyə ayrı-ayrılıqda öz anklavları uğrunda döyüşən Suriya kürdlərinə təzyiq etməyəcəyinə söz verib. Bununla belə, amerikalı ekspert Genul Tol başqa mənbələrə istinadən xəbər verir ki, əksinə, saziş Suriyanın şimal-şərqinə xüsusi statusun verilməsini nəzərdə tutmur. Orada fəaliyyət göstərən bölmələrə muxtariyyət əvəzinə Türkiyəyönlü təsir qrupu - İraq Kürdüstanının prezidenti Məsud Bərzaninin dəstəyi ilə yaradılan Kürd Milli Şurası ilə əməkdaşlıq təklif olunacaq. Tol öz mikrobloqunda qeyd etdiyi kimi, xalqın özünümüdafiə dəstələri bu və ya digər şəkildə Suriyanın vahid ordusuna qoşulmağa məcbur olacaqlar. Ekspertin mənbələri iddia edir ki, PKK-nın İraq qolları bununla razılaşıb. Tolun sözlərinə görə, ən böyük güzəştləri Türkiyədə yaşayan kürdlər alacaq. Belə ki, guya Ərdoğanın ətrafı bu etnik qrupun ölkədəki mövqeyini gücləndirəcək Konstitusiyaya düzəlişlər edəcəyinə söz verib.
Öcalanın özü də fevralın 15-də müttəfiqlərinə müraciət edə bilər. 1999-cu ilin bu günündə Keniyadan Hollandiyaya keçmək istəyərkən Türkiyə xüsusi təyinatlıları tərəfindən saxlanılıb. Müraciət üçün digər mümkün tarix isə kürdlərin qeyd etdiyi 21 mart Novruz bayramıdır. Türkiyədə onlar istisna etmirlər ki, Öcalanla yaxınlaşan barışıq əlamətlərindən biri də müxalifətdə olan “Zəfər” partiyasının sədri, radikal sağçı siyasətçi, “şahinliyi” ilə tanınan Ümit Özdağın bu yaxınlarda həbs olunmasıdır. Rəsmi olaraq Özdağ dövlət başçısını təhqir etməkdə ittiham edilərək hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları tərəfindən yaxalanıb. Lakin başqa versiya da var ki, siyasətçi hakim elita ilə PKK arasında sövdələşməyə qarşı ictimai kampaniya təşkil etmək cəhdinə görə pul ödəyib.
1980-ci illərin ortalarından Türkiyə dövlətinə müharibə elan edən PKK ilə sülh prosesinə başlamaq cəhdləri Türkiyənin mərhum prezidenti Turqut Özaldan başlayır. O, 1990-cı illərin əvvəllərində solçu təşkilatla diplomatik razılaşmanın tərəfdarı idi. Bu, Körfəz müharibəsinin Yaxın Şərqdəki geosiyasi mənzərəni dəyişdirməsindən sonra baş verib. Ancaq sülh prosesi pozuldu və Özalın özü olduqca qəribə şəraitdə öldü. Həmin vaxt yayılan versiyalardan birinə görə, prezident yaxşı gizlədilən çevrilişin hədəfinə çevrilib və bunun təşəbbüskarları PKK ilə istənilən danışıqlara qarşı çıxıblar.
Ərdoğan dönəmində 2013-2015-ci illərdə diplomatiyadan istifadə etmək və PKK ilə münasibətləri azaltmaq cəhdi edilib, lakin uğursuzluğa düçar olub. Danışıqların hazırkı raundu prezidentin parlament koalisiyasındakı ortağı, Milliyyətçi Hərəkat Partiyasının sədri Dövlət Baxçalının ötən ilin oktyabrında ictimaiyyət qarşısında qalmaqallı ideya - Öcalanı azad edib parlament iclaslarından birinə dəvət etməsindən sonra başlayıb. PKK lideri tərəfdarlarını silahı yerə qoymağa çağıra bilərdi. Bu prosesə cavab olaraq oktyabrın 23-də qrup üzvləri Ankara ətrafında yerləşən TUSAS aerokosmik şirkətinin nəşrlərindən birində terror aktı törədiblər. Bu, demək olar ki, bütün sülh səylərinə təkan verdi, aktuallaşdırdı.
Ekspertlərin fikrincə, Ərdoğanın PKK ilə barışıq təşəbbüsü sol radikal qruplaşmanın artan zəifliyindən istifadə etmək cəhdidir. Hərbiləşdirilmiş təşkilatın regional rəqiblər arasında manevr etmək qabiliyyəti güc balansının dəyişməsi ilə əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. İsrailin 7 oktyabr 2023-cü ildə HƏMAS hücumuna cavab olaraq başlayan intensiv əməliyyatları İranın Yaxın Şərqdə təsirinin keyfiyyətcə daralmasına səbəb olub. Tehranın PKK-ya xaricdən donorlar siyahısında olduğunu xatırlamaq yerinə düşərdi: qruplaşmada hətta İran istehsalı olan zenit sursatlarının da olduğu aşkarlanıb.
2024-cü il dekabrın 8-də Bəşər Əsəd hökumətinin devrilməsi ilə Suriya şimal qonşusu üçün düşmən dövlət olmaqdan çıxıb. Əksinə, indi Dəməşqdə sükan arxasında Ankaranın 10 ildən artıqdır yaxın əlaqələr qurduğu qruplar dayanır. Üstəlik, keçən il Ərdoğanın keçmiş müttəfiqi, bir vaxtlar onun ən qatı siyasi rəqiblərindən birinə çevrilən Fətullah Gülən də mühacirətdə dünyasını dəyişib. Gülən Türkiyənin terror təşkilatı hesab etdiyi və 2016-cı ildə hərbi çevriliş cəhdində günahlandırdığı trans-regional FETÖ təşkilatının ön adamı olub. Türkiyə lideri məhz FETÖ tərəfdarları ilə mübarizə adı altında uzun illər əsas dövlət qurumlarını, o cümlədən silahlı qüvvələri müxaliflərdən təmizləməyə sərf edib.
Türkiyə ətrafında təhdid mənzərəsinin nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldığını onun milli təhlükəsizlik strategiyası nümayiş etdirir. O, beş ildən bir yenilənir və son versiya bu həftə Ankarada, Ərdoğanın sədrliyi ilə Türkiyə Milli Təhlükəsizlik Şurasının iclasında təsdiq edilib. Belə ki, yenilənmiş sənəddə PKK təhdidlər siyahısına başçılıq edir və FETÖ fəaliyyəti sosial şəbəkələrdəki fəaliyyət və xaricdə lobbiçilik fəaliyyəti ilə məhdudlaşan təşkilat kimi görünür.
Ərdoğanı tənqid edənlər iddia edirlər ki, Türkiyə lideri PKK ilə sülh razılaşması vasitəsilə kürd elektoratını qazanmaq niyyətindədir. Bu, 2028-ci il prezident seçkiləri ərəfəsində zəruridir. İctimai tədbirlərin birində Ərdoğan artıq zarafatla yenidən namizədliyini irəli sürməyə hazır olduğunu təsdiqləyib. Onun Ədalət və İnkişaf Partiyasının (AKP) müttəfiqləri bu məsələnin 2027-ci ildə ölkədaxili gündəmdə möhkəm olacağını deyirlər. Amma Öcalanla barışıq məsələsində çox şey PKK-nın aşağı təbəqələrinin öz ideoloqunun çağırışlarına necə reaksiya verəcəyindən asılı olacaq.
V.SALAH
