AZ

1859-cu ildə baş verən hadisə təkrarlansa, fəlakət ola bilər

1859-cu ilin avqust ayının sonunda Florida gecələrindən birində göyün parlaq işıqlarla işıqlandığı müşahidə edilib. Bu işıqlar nə yanğın, nə də adi təbiət hadisəsi olub.

Qaynarinfo “Popular Science” jurnalına istinadən xəbər verir ki, Şimali İşıqlar (aurora borealis) adlanan bu qeyri-adi fenomen adətən şimal enliklərində görünür, lakin həmin vaxt tropik bölgələrdə, hətta Mərkəzi Amerikada belə müşahidə edilub. O qədər parlaq olub ki, Rokki dağlarında yaşayan insanlar səhər açıldığını zənn ediblər.

O vaxt İngiltərədəki astronom Riçard Karrinqton Günəşdə baş verən aktivlikləri araşdırırmış. Günəşdəki ləkələrə diqqətlə baxarkən, o, gözlənilməz bir şəkildə ləkələrin içində parlaq iki işıq görüb. Bu hadisə tarixdə “Karrinqton hadisəsi” kimi tanınan ən güclü Günəş fırtınası ilə əlaqələndirilir.

Karrinqton hadisəsi nədir?

Günəş fırtınaları Günəşdən yayılan və saatda 3,2 milyon kilometr sürətlə hərəkət edən elektrik yüklü hissəcik buludlarından ibarətdir. Bu parçacıqlar Yerə çatdıqda planetin maqnit sahəsini dəyişdirib poza bilər.

1859-cu ildəki hadisə o qədər güclü olub ki, telqraf xətləri qığılcımlar saçaraq alovlanıb. Bəzi operatorlar elektrik şoku alıb xəsarət alıb. Alim Hyü Hudson bununla bağlı qeyd edir:

“Uzun elektrik kabelləri ilə enerji paylayırsınızsa, belə qəfil enerji partlayışları böyük problemlərə səbəb ola bilər”.

Günümüzdə bu cür hadisənin təsirləri

1859-cu ildən bu yana dünya elektrik enerjisinə və elektronika texnologiyasına daha çox bağlıdır. Konnektikut Kollecindən astrofizik Aleks Cianninas xəbərdarlıq edir ki, bu cür bir hadisə təkrarlansa, təsirləri fəlakətli ola bilər:

“Hər şey elektrik və elektronikaya bağlı olduğundan, belə bir fırtına Yer orbitindəki peyklərə, yer üzündəki elektron cihazlara və enerji şəbəkələrinə ciddi ziyan vura bilər”.

Peyklər və texnoloji infrastrukturlar risk altında

Xüsusilə telekommunikasiya peykləri Günəşdəki taçkürə kütlə atılması (CME) kimi hadisələrə qarşı həssasdır. Bu nəhəng partlayışlar günəş panellərini sıradan çıxara, naviqasiya sistemlərinə ziyan vura və peyklərin orbitlərini dəyişərək toqquşmalara və artıq “kosmik tullantı”ların artmasına səbəb ola bilər.

Alimlərin təxminlərinə görə, Günəşdəki bu tip fırtınalar təxminən 11 illik dövrlərdə daha tez-tez baş verir. 2025-ci ildə 25-ci Günəş dövrünün maksimumuna çatacağı gözlənilir, bu da daha güclü fırtınaların ehtimalını artırır.

Hazırlıq tədbirləri

Alimlər 21-ci əsrdə Karrinqton hadisəsinə bənzər bir fırtınanın baş vermə ehtimalını 12 faizdən az olaraq qiymətləndirirlər. Lakin bu ehtimal ciddiyə alınmalıdır. NOAA-nın Kosmik Hava Proqnozu Mərkəzi və GOES, STEREO-A və -B, SDO kimi Günəşi izləyən peyklər sayəsində bu hadisələr izlənilə bilir. CME parçacıqlarının Yerə çatması bir neçə saatdan bir neçə günə qədər çəkdiyi üçün müəyyən hazırlıq müddəti mövcuddur.

İctimaiyyət üçün əsas tədbirlər arasında cihazların şarj edilməsi, su, batareya, fənər və digər zəruri ehtiyacların tədarük edilməsi tövsiyə olunur.

Elmi baxımdan əhəmiyyəti

Astrofizik Hyü Hudson vurğulayır ki, Günəşdə baş verən bu tip hadisələr təkcə təhdid deyil, həm də kainatın sirlərini anlamaq üçün bir pəncərədir:

“İnsanlar həyatın mənşəyini və ulduzların necə fəaliyyət göstərdiyini öyrənməyə maraqlıdır. Günəş, həm yaxın, həm də qeyri-adi hadisələrin baş verdiyi bir obyekt olduğu üçün hər yaş qrupundan insanları heyrətləndirir”.

Seçilən
9
3
azpost.info

5Mənbələr