İlin ayları arasında ən şəfqətli və müqəddəs hesab edilən Ramazandayıq. Ramazan ayını “on bir ayın sultanı” da adlandırırlar. Bu ayın gecələrinin birində Müqəddəs Kitabımız olan Qurani-Kərim nazil olub. Ramazan ayı insanlara nəfsinə hakim olmağı, paylaşmağı, eyiblərinin və naqisliyinin islah olunmasını öyrədir, tərbiyə edir. Ramazan ayında orucluq insanlara öz iradələrini, dözümlülüyünü yoxlamaq imkanı verir, onları paklığa, xeyirxahlığa dəvət edir. Müsahibimiz ilahiyyatçı Tural İrfandır:
- Ramazan ayının məna və mahiyyəti nədir?
- Ramazan ayı hicri-qəməri təqviminin 12 ayından biridir və Qurani-Şərifdə hicrətin ikinci ili, yəni 624-cü ildə Mədinədə nazil olan “Bəqərə” surəsinin müvafiq ayələrində fərz edilmişdir. Bir ay oruc tutmaq əmr edilir və hətta əvvəlki ümmətlərə də əmr edildiyi xatırladılır. “Oruc” sözü farscadır. İslam bu regiona əsasən indiki İran vasitəsilə gəldiyi üçün “namaz, oruc” kimi ibadətlərin adı dilimizə farscadan keçib. Ərəbcə “səvm”, yaxud “siyamdır. “Dayandırmaq, tutmaq, saxlamaq, əsasən danışmağı dayandırmaq” kimi mənalara gəlir. İstilahi mənada müəyyən nəsnələrdən pəhriz etmək, fasilə vermək, özünü o şeylərdən təcrid etmək anlamındadır.
– Orucluğun öz qaydaları, tələbləri var: bunlar hansılardır və insanlara nə tövsiyə edir, onlarda nəyi tərbiyə edir?
– Yəhudi və xristianların da orucu var, lakin bir qədər fərqlidir. Yəhudilikdə sahur, yəni səhər yeməyi yoxdur – axşam gün batandan sabah gün batana qədər. İslamda isə sahur və iftar vardır. Gün ərzində olmasının səbəbi budur ki, həyat və yaşam, insanın məişəti əsasən gündüz – oyaq olduğu zaman davam edər. Hal və hərəkətləri, günah və savabları, əsasən, gündüz vaxtına təvafüq edir. Gecəni Allah insanlar üçün istirahət zamanı qərar verdiyini ifadə edir Quranda. Əslində, oruc gün çıxmazdan, hətta sübh hava aydınlaşmamış başlayır, gün batan kimi də bitir. Günün başlanğıcı və bitməsi ənənəvi olaraq məhz Günəşin çıxışı və batışı ilə müəyyən edilir. İslam dinində fərz olan bir neçə ibadətdən biridir və namazdan sonra ikinci fərz qılınan ibadətdir. Yemək, içmək, intim münasibət, küfr danışmaq, imalə etmək, qidalandırıcı vasitələri müxtəlif yollarla bədənə yeritmək, siqaret çəkmək orucu pozur. Dənizə və gölə baş vurmaq da oruca xələl gətirə bilər. Burun və qulaqdan suyun daxil olması ehtimalı var. Sübh azanına qədər natəmiz qalmaq da ehtiyata görə xələl gətirə bilər; qatı toz, tüstü də həmçinin. Yuyunmaq, ətir vurmaq, kosmetik vasitələr, peyvənd orucu pozmaz. Ətir vurmaq pozmasa da, mümkün qədər sərtqoxulu olanlarından çəkinmək lazımdır. Diş fırçalamaq da orucu pozmur.
Orucun fəlsəfəsi insanı cismani və ruhani olaraq kamilləşdirmək, mənəvi cəhətdən, fiziki yöndən yeniləməkdir. Aclıq zamanı bədənin, beynin fəaliyyəti yenilənir. Sosial yöndən varlı-kasıb fərqi qalmır. Hər ikisi də eyni aclıq hissini yaşayır. İftar süfrələri insanların sosial, ictimai, mədəni münasibətlərini inkişaf etdirir. Oruc zamanı insan təkcə yemək-içməkdən deyil, bütün mənfi hərəkət və söhbətlərdən, qeybətdən uzaq olmalıdır.
– Oruc tutmaq məcburiyyətdirmi? Kimlər oruc tuta bilər, yaxud uşaqlara niyə oruc tutmaq məsləhət görülmür?
– Oruc tutmaq mükəlləf olan şəxslərə vacibdir. Mükəlləfiyyət üçün də müsəlman olmaq, həddi-büluğa çatmaq, ağıllı və sağlam olmaq, səfərdə və xəstə olmamaq şərtdir. Hamilə və süd verən qadınlar, xəstələr, yaşlı-ahıl adamlar, müsafirlər oruc tutmaya bilər. Əgər sonra bacarsalar tutar, bacarmasalar fidyə, yəni müəyyən miqdar ianə verərlər. Buna da imkanı olmazsa, Allahdan əfv diləyərlər.
Uşaqları oruc tutmağa məcbur etmək olmaz. Həddi-büluğa çatmayan uşaqları, əsasən, təhsilə yönəltmək tövsiyyə olunur dini mətnlərdə. İbadətin mahiyyətini tam anlayıb, sonra icra etmək lazımdır, kor-koranə və ya kənar müdaxilə ilə deyil.
Ramazan və Qurban bayramı günlərində oruc tutmaq haramdır. Həmin gün yemək-içmək, bayram etmək əmr edilib. Səfərdə olanlar bacarsa və istəsə tutar, alınmasa, sonra edər. Məcbur deyil səfərdə orucu açasan, yaxud tutasan. İxtiyar sahibidir insan. Xəstə və həkimin izin vermədiyi adam oruc tutub ziyan çəkərsə, haram etmiş sayılır. Əgər ölərsə, fasiq və günahkar hökmündədir. O, Allahın əmrinə qarşı çıxmışdır. Quranda insana öz əli ilə özünü bilərəkdən təhlükəyə atmaması əmr edilir, canın əmanət olduğu deyilir.
– Orucluqda fitrə məsələsinə xüsusi yanaşılır. Niyə fitrə olmalıdır? Fitrə nədir, hansı halda verilir? Kimlər verir, kimlər alır?
– Fitrə mahiyyəti etibarilə insanın bir ay ərzində yemədiyi günorta yeməyinin cəmidir. Orucluqda varlanmaq və nəsə toplamaq deyil, əksinə, paylamaq, bölüşmək, sərf etmək lazımdır. Bu ayda qidaların məbləği, yaxud özü ayın sonunda ehtiyaclı kəsimə ianə edilir. Oruc tutan, tutmayan hər kəs fitrə verməlidir. Qəsdən orucunu pozan, yaxud tutmayan şəxslər isə həm fitrə, həm də kəffarə verməlidirlər. Ənənəvi şəriət qaydasına görə, qəsdən orucunu pozan adam həm ogünün qəzasını tutmalı, həm də iki ay kəffarə orucu saxlamalıdır. Bunu bacarmasa, o qədər kasıba yemək verməlidir. Buna da imkanı olmasa, imkanı çatdığı qədər verib, Allahdan əfv diləməlidir. Fitrə zamanın tələbinə görə adambaşına biröynəlik yeməyin miqdarı, yaxud məbləğidir. Kim nə ilə və hansı dəyərdə qidalanırsa, ondan verməlidir. Gündə qara kürü, ceyran kababı yeyən adamın ayın sonunda arpa, buğda ilə fitrə verməsi İslamı, orucluğu, eyni zamanda, verdiyi təbəqəni təhqir etmək deməkdir. Buğda, arpa, xurma, dənli bitkilər, sadəcə, ölçü vahidi kimi, həm də o dövrün ənənəvi qidası olduğu üçün deyilib. Bu, həm də hamının, bütün təbəqənin verə bilməsi üçündür. Hamı ət, kürü yeyə bilmir, amma buğda, yəni çörək qəbul edə bilir.
– Bu il orucluq Novruz bayrami ilə üst-üstə düşür. Bu ayda iki gözəl ayın birləşməsi özündə hansı ilahi gücü cəmləyir? Bunun hansı tarixi, dini məna yükü və əhəmiyyəti var?
– İslama görə həyatda təsadüf yoxdur, hər şey İlahi hikmətə və nizama görədir. Novruz dini bayram sayılmasa da, xalqımızın uzun illərdən bəri qeyd etdiyi milli bayrama çevrilib. Hicri-qəməri təqvimi dövr etdiyi üçün zaman-zaman Ramazan Novruz ərəfəsinə təvafüq edir. Novruz günlərində də iftardan sonra bayram nemətlərindən istifadə etmək olar. Baharın gəlişi ilə müşayiət olunan Ramazan ayı bu il daha da mənalı və şən keçir. İnsanlar oruc tutub ibadət etməklə yanaşı, həm də sevinir, bayram edir, çərşənbələri keçirirlər.
Milli bayramla dini bayramın eyni aya, eyni mövsümə düşməsi də bir ayrı İlahi nemətdir. Bu nemətlərin sınağı da var. Gərək nemətə şükür edəsən. Allah öncə neməti verir, sonra sınayır. Kimlər o sınağa şükür edirsə, xilas olur, kimlər küfür edirsə iflas olur.
Allah xalqımızı nemətə şükür edənlərdən layiq görsün. İnşAllah.
