Moskva, 19 mart, AZƏRTAC
İlham Bədəlbəyli Rusiya və Azərbaycan şairi, tərcüməçi və publisistdir. O, Rusiya paytaxtındakı “Ocaq” Azərbaycan Mədəniyyəti Cəmiyyətinin təsisçilərindən biri, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Moskva şöbəsinin katibidir. Soydaşımız bu günlərdə 80 illik yubileyini qeyd edib. Onun poeziya, tərcümə və nəşriyyat işi üzrə çoxillik fəaliyyəti ədəbiyyatda böyük izlər buraxıb. İlham Bədəlbəyli bu yaxınlarda qeyd etdiyi yubileyi ilə bağlı fikirlərini AZƏRTAC-ın müxbiri ilə bölüşüb.
– Şeirə və ədəbiyyata yolunuz necə başladı? Sizi yazmağa kim və ya nə ruhlandırıb?
- Bir az tarixə müraciət edək. Mən həkim ailəsində doğulmuşam. Atam zadəgan, lakin yoxsul Bədəlbəyli ailəsindən idi. Xalqın savadsızlığına qarşı mübarizədə, onların maariflənməsində və təhsilində böyük rol oynayan rus-tatar məktəblərinin yaradılmasının başlanğıcında onun əcdadlarından biri dayanmışdı. O, hələ 17 yaşında bu məktəblərin birində rus dili və ədəbiyyatından dərs deyirdi.
O, 1920-ci ildə digər istedadlı uşaqlarla birlikdə təhsil almaq üçün Avropaya getməli idi, lakin respublikanı işğal edən XI Qırmızı ordu bütün planları alt-üst etdi. Yalnız 1929-cu ildə Bakı Universitetinin tibb fakültəsində təhsilini başa vura bildi.
Atam Şərq ədəbiyyatına çox yaxşı bələd idi, Füzulinin, Seyid Əzim Şirvaninin, Məhəmməd Hadinin şeirlərini saatlarla söyləyə bilirdi. O, bu sevgisini bizə, övladlarına da ötürdü.
Anam da Mirzə Məmmədovun zadəgan nəslindən idi (Mirzə savadlı, maarifli insanlar ailəsinə mənsubluğun əlamətidir). Onun xalqın böyük məhəbbətini qazanmış ulu babası “Rəhbər” ləqəbini almışdı. Rəhbərli nəsli də buradan gəlir.
Atamın dostları, təkcə həkimlər deyil, şair və yazıçılar da tez-tez bizim evə toplaşırdı, onların arasında tanınmış ədəbiyyatşünas alim Əli Fəhmi, şair Əliağa Vahid və başqaları var idi.
O vaxt heç bir poetik karyera haqqında düşünmürdüm. Mən pilot, təyyarə konstruktoru olmaq arzusunda idim, hətta Politexnik İnstitutuna (indiki Texniki Universitet) daxil oldum. Düzdür, hələ 8-ci sinifdə məktəb divar qəzetində şeirlərim dərc olunurdu.
Hələ 5 yaşımda oxuyub-yazmağı öyrəndim və böyük qardaşım məni yerli kitabxanaya apardı. Bir ildən sonra məktəbə gedəndə, artıq kitabxana kartımda yüzdən çox kitab var idi. Mən həmişə oxumağı sevirdim və sonradan ev kitabxanam bir neçə min cilddən ibarət oldu.
Şeir yazmağa nisbətən gec - artıq institutda oxuyanda başlamışam. Sonra Tolyattidə ümumittifaq komsomol tikinti layihəsinə qatıldım, Bakı müəssisələrində mühəndis işlədim və nəhayət, “Azərbaycan gəncləri” qəzetində əsərim ilk dəfə ciddi dərc olundu. Bu, mənim yazıçılıq karyeramın başlanğıcıdır. Tezliklə bu qəzetin daimi əməkdaşı oldum və şeirlərim müntəzəm olaraq qəzet və jurnal səhifələrində dərc olunmağa başladı.
– Hansı şair və yazıçılar sizə daha çox təsir edib?
- Mənəvi inkişafımda doğma tariximə, poeziyama ailəmdə aşılanan sevginin böyük rolu olub.
Mən rusdilli məktəbdə oxuduğum üçün rus və dünya ədəbiyyatının ən yüksək nümunələrindən yan keçə bilmədim. İlk cəsarətli addımlar atılan ilkin mərhələdə hələ ki, öz kumirlərimi tanıya bilmirdim. Puşkinə, Lermontova, Bloka, Yeseninə, Mayakovskiyə, Pasternaka, Tsvetaevaya, Axmatovaya, eləcə də çağdaş şairlərə - Voznesenskiyə və Axmadulinaya heyran idim.
Ancaq zaman keçdikcə, öz yolumu, üslubumu axtarmağa başladım. Bu o demək deyil ki, mən əvvəllər sevdiyim şairləri pərəstiş etməyi dayandırmışam. Ancaq həm mənim yaradıcılığım, həm də başqalarının yaradıcılığı ilə bağlı daha dərin bir anlayış gəldi. Kumirlərin sayı minimuma endirildi - yalnız təkrar-təkrar oxumaq istədiyiniz korifeylər qalırdı.
Bilirsiniz, məşhur zarafatdakı kimidir: Əvvəlcə “mən” deyirsən. Sonra – “Mən və Puşkin”. Sonra – “Puşkin və mən”. Sonunda - sadəcə “Puşkin”.
– Siz 80 illik yubileyinizdə özünüzü necə hiss edirsiniz?
- İllər sürətlə ötüb keçdi və mən gənclərdən ağsaqqallar cərgəsinə adladım. Amma yaşadığımız illər bizim əsas müəllimimizdir. Bir dəfə müsahibə əsnasında demişdim: “Yaradıcılıq Allahla söhbətdir” və indi də bu sözə sadiq qalıram.
Şeirlər yazılmır, onlar göylərdən gəlir. Bu, Allah sizinlə söhbət etməyə razı olduğu zamandır. Ona görə də bir şair kimi 80 illiyimdə özümü iyirmi yaşındakı kimi hiss edirəm. Şair həmişə gənc qalır və başqa cür ola da bilməz.
- Oğlunuz Timur Bədəlbəyli tanınmış teatr və kino aktyorudur. Onun karyerasını və yaradıcılıq yolunu necə qiymətləndirirsiniz?
- Atam bir dəfə demişdi: “Valideyn xoşbəxtliyi o gün yaşayır ki, bu, “İlhamın atası Hidayətdir” desinlər.
Mən Timurun timsalında da belə düşünürəm. Onunla fəxr edirəm və öz uğurlarımdan çox onun nailiyyətlərinə sevinirəm. O, çox istedadlı aktyor, Rusiyanın və Azərbaycanın Əməkdar artistidir. Amma biz yarı yolda dayana bilmərik. İrəli, irəli, irəli!
Ona çox şeyə görə, ilk növbədə, pərəstiş etdiyim və xoşbəxtliyimin mühüm hissəsini təşkil edən gözəl nəvələrimə görə minnətdaram.
- Azərbaycan sizin üçün nə deməkdir? Bir şair və tərcüməçi kimi yaradıcılığınızda və inkişafınızda onun hansı rolu olub?
- Müqayisə etdim: Bakıda 25 il, Moskvada isə 55 il. Həyatımın üçdə ikisindən çoxunu doğma şəhərimdən kənarda keçirmişəm. Bəs indi mən kiməm - bakılı, yoxsa moskvalı? Cavab aydındır: Moskva məni əhatə edir, amma Bakı qəlbimdə yaşayır.
Bəli, illərimi Moskvada keçirmişəm, dostlarım, ailəm buradadır, kitablarım bu şəhərdə çap olunub. Amma Bakı ürəkdir, ciyərdir, ağciyərdir. Ətraf mühit olmadan yaşaya bilərəm, amma bu orqanlar olmadan yaşaya bilmərəm. Mən həmişə Con Kennedinin sözlərini xatırlayıram: “Amerikanın sizin üçün nə etdiyini soruşmayın, Amerika üçün nə etdiyinizi soruşun”. Soruşmuram ki, Azərbaycan mənim üçün nə edib. Sual verirəm: mən Azərbaycan üçün nə etmişəm?
Fəridə Abdullayeva
AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri
Moskva
