Suriyada elan edilən beşillik keçid dövrü ölkənin siyasi gələcəyi ilə bağlı suallar doğurur.
On ildən çoxdur davam edən müharibə, daxili çəkişmələr və xarici təsirlər nəticəsində zəifləyən dövlət indi yenidən qurulmağa çalışır.
Yeni formalaşdırılan hökumətin “yaradıcılıq və dəyişiklik” şüarı reallığa çevrilə biləcəkmi, yoxsa bu, sadəcə siyasi bəyanat olaraq qalacaq?
Keçici hökumətin texnokratlardan ibarət olması və tərkibində yalnız bir qadının – Hind Kabvatın yer alması bəzi islahat niyyətlərini göstərsə də, bu dəyişikliklərin mövcud güc strukturları tərəfindən necə qarşılanacağı hələ də naməlum qalır.
Digər tərəfdən, qəbul edilən Konstitusiya Bəyannaməsi media azadlığı və qadın hüquqlarının qorunmasını nəzərdə tutsa da, Suriyada bu prinsiplərin praktikada necə tətbiq olunacağı böyük sual altındadır.
Suriya böhranının həlli təkcə ölkədaxili proseslərdən deyil, həm də regional və beynəlxalq güclərin mövqeyindən asılıdır.
Rusiya, İran, Türkiyə və Qərb dövlətlərinin bu keçid dövründə hansı rol oynayacağı Suriyanın gələcəyini müəyyən edəcək əsas faktorlardandır.
Suriya həqiqətən yeni bir eraya qədəm qoyurmu? Yoxsa bu dəyişikliklər sadəcə kağız üzərində qalacaq?
Rusiyalı politoloq Darya Qrevtsova "Cebheinfo.az"-a açıqlamasında bildirib ki, Suriyada bir qadının yeni hökumətin tərkibində yer alması əlbəttə ki, müsbət addımdır və bu ölkənin qadınları siyasi proseslərə cəlb etməyə hazır olduğunu göstərir.
Onun sözlərinə görə, bu, Suriyada hakimiyyətin Əfqanıstandakı kimi olmayacağını göstərir, orada qadınların hüquqları ümumiyyətlə tanınmır və qadın tamhüquqlu insan hesab edilmir:
“Suriya belə bir vəziyyətdən yayınmağı bacardı. Lakin yeni hökumətin formalaşması məhz radikal qruplaşmalardan çıxmış nümayəndələri üçün asan olmamışdır. Çünki sabiq Suriya prezidenti Bəşər Əsəd hökumətin tərkibində qadınlara heç bir vəzifə vermirdi. Buna görə də bu addımın Suriyanın öz təşəbbüsü ilə deyil, böyük ehtimalla Qərb ölkələrinin təzyiqi altında atıldığı düşünülə bilər.
Çünki Suriya iqtisadi baxımdan Qərbin ayırdığı vəsaitlər hesabına bərpa olunur və ola bilsin ki, gender bərabərliyin təmin olunması bu yardımların şərtlərindən biri olub. Əks halda, bu yardımlar dayandırıla və ya azaldıla bilərdi. Bu səbəbdən də Suriyanın hazırkı rəhbərliyi belə bir addım atmağa məcbur olub".
Politoloq hesab edir ki, Suriyanın dünyəvi dövlət kimi qəbul olunmasının əsas göstəricilərindən biri dini və milli azlıqların hüquqlarının qorunması olacaqdır:
"Müxtəlif dini icmaların və milli azlıqların nümayəndələri hakimiyyət orqanlarında və siyasi partiyalarda təmsil olunarsa, Suriya beynəlxalq ictimaiyyətin gözündə demokratik dəyərlərə açıq, dünyəvi bir dövlət kimi tanına bilər.
Lakin bu təmsilçilik yalnız formal xarakter daşımamalıdır. Hakimiyyətdə hansısa şiə icmasının nümayəndəsi təkcə görüntü naminə deyil, real ictimai nüfuza malik şəxs olmalıdır.
Suriyada dini və etnik azlıqların siyasi sistemdə həqiqi şəkildə təmsil olunacağına ümid azdır. Çünki yaxın keçmişdə biz dini mənsubiyyətə görə həyata keçirilən qırğınların şahidi olduq. Xüsusilə də sıravi xristian əhalinin hökumət qüvvələri tərəfindən qətlə yetirilməsi belə bir perspektivin qeyri-mümkün olduğunu göstərir.
Suriyada şiələrin, Druzların və ya digər dini və etnik qrupların hakimiyyətdə söz sahibi olacağı ehtimalı zəif görünür. Amma yenə də ümidlər qalır".
Darya Qrevtsova Suriyanın sabitliyinin təkcə mövcud hakimiyyətdən deyil, həm də xarici oyunçulardan asılı olacağını bildirib:
“Bu ilk növbədə İsraildən və Təl-Əvivn orada siyasətini necə quracağından aslı olacaq. Bir sıra bölgələr hazırda İsrailin nəzarətindədir. İsrail gələcəkdə bu bölgələrlə bağlı nə edəcək? Onları özündə saxlayacaq vəya daha da genişlənib irəliləyəcək? Yoxsa Suriya hakimiyyəti ilə razılaşma əsasında geri çəkiləcək?
Bu hələlik məlum deyil, lakin məhz bu faktor Suriyanın siyasi sabitliyinin və təhlükəsizliyinin formalaşmasında mühüm rol oynayacaq. Digər vacib aspekt Avropadır. Hansı ölkələr və beynəlxalq ictimaiyyət Suriyanın bərpası üçün vəsait ayırır? Onlar bu vəsaitləri necə ayıracaq? Onlar bu maliyyə yardımlarını dayandırmayacaqlarmı? Bu amillər də Suriyanın inkişafında mühüm rol oynayacaq.
Rusiyaya gəldikdə isə, Rusiya Suriyada konkret hakimiyyətlərlə deyil, onilliklər ərzində dövlət institutları və dövlət sistemi ilə əməkdaşlıq edir. Buna görə də bu əməkdaşlıq, təbii ki, davam edəcək.
Vladimir Putin artıq Suriyanın yeni rəhbəri ilə telefon danışıqları aparıb. Onların dialoqu qurulub və Rusiyanın Suriyada iki hərbi bazası var ki, onlar fəaliyyətini davam etdirir. Bundan əlavə, Rusiya Suriya ilə iqtisadi əməkdaşlıqda, o cümlədən ölkənin iqtisadi bərpasında da maraqlıdır. Buna görə də Rusiya-Suriya əməkdaşlığı gələcəkdə də davam edəcək".
Gender bərabərliyi siyasətinə toxunan ekspert vurğulayıb ki, bu siyasətin hansısa formada irəliləyəcəyini söyləmək hələ tezdir:
“Çünki Suriya hökumətində cəmi bir qadın təyinatı var və o da sosial-əmək sahəsinə cavabdehdir. Böyük ehtimalla, bu təyinat xarici oyunçuların tələbi ilə həyata keçirilib ki, tamamilə kişi hökumətindən fərqli olaraq, heç olmasa, minimal gender təmsilçiliyi, yəni qadın təmsilçiliyi olsun.
Bu qadının siyasi baxımdan simvolik bir fiqur olduğunu demək olmaz, lakin o, hakimiyyətə qarşı çıxmayacaq, qadın hüquqları uğrunda mübarizə aparmayacaq, sadəcə olaraq, ona həvalə olunan inzibati funksiyaları icra edəcək.
Əgər kimsə qadın hüquqları uğrunda mübarizə aparacaqsa, bu, daha çox partiyaların nümayəndələri və ya digər fəallar olacaq, lakin təyin olunmuş qadın nazirin bu məsələdə aktiv rol oynayacağı gözlənilmir.
Bunu da anlamaq lazımdır ki, hakimiyyətə gələn qüvvələr kifayət qədər radikal dini qruplaşmaların nümayəndələridir və onların baxışlarında qadınların xüsusi rolu olmayıb.
Onların bu məsələdə qəfil dəyişəcəkləri də inandırıcı görünmür. Çox güman ki, qadınların siyasətə inteqrasiyası uzun illər ərzində baş verəcək və bu prosesə əsasən Qərb ölkələri – Suriyanın bərpasına maliyyə ayıran Avropa dövlətləri təsir göstərəcək”.
