"Üçüncü dəfə prezidentliyə namizəd olmaq cəhdi ABŞ Konstitusiyasının 22-ci düzəlişinin həm ruhuna, həm də mahiyyətinə zidd olacaq..."
Donald Trampın prezidentlikdə üçüncü dövr axtarışına marağı onun ən təhlükəli və ya qanunsuz ideyalarından bir çoxu kimi əvvəlcə zarafat kimi başlayıb.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "detaly.co" nəşrində dərc edilən müəllif məqaləsində deyilir.
"Lakin bu həftəsonu "NBC News" nəşrinə verdiyi müsahibəsində Tramp bu ideyanı ən azı araşdırmaqla bağlı tam ciddi olduğunu bildirib. "Bir çox insan mənim bunu etməyimi istəyir," - o, deyib və əlavə edərək, "Mən zarafat etmirəm" söyləyib.
Sonra "Air Force One" təyyarəsində jurnalistlər ona hazırkı dövrünün bitməsindən sonra qalmaq niyyətində olub-olmadığını soruşub. "Bunu hələ araşdırmamışam," - o, deyib. - Amma deyə bilərəm ki, daha çox insan məndən üçüncü dövrə qalmağımı istəyir".
Bir jurnalist konstitusiyanın belə bir addımı birbaşa qadağan etdiyini xatırlatdıqda, Tramp buna əhəmiyyət verməyib. "Bu barədə danışmaq belə istəmirəm", - o, deyib. "Sadəcə, sizə deyirəm ki, daha çox insan mənə deyir: "Xahiş edirik, yenidən namizəd olun", - Tramp deyib. - Bundan öncə uzun bir yol gedəcəyik, amma çox sayda belə insan var".
Bu, Trampın üçüncü müddətə namizəd olmaq ehtimalını irəli sürdüyü ilk dəfə deyil, əvvəllər o, bunu dolayı şəkildə ifadə edib. 2019-cu ildə o, sosial mediada tərəfdarlarının bunun "tələb edə biləcəyini" irəli sürüb. Fevral ayında isə bu mövzunu yenidən gündəmə gətirərək, Ağ Evdə keçirilən bir qəbulda iştirakçılardan üçüncü müddətə namizədliyini dəstəkləyib-dəstəkləməyəcəklərini soruşub.
Konstitusiya üçüncü müddəti necə tənzimləyir?
Konstitusiya hüququ üzrə mütəxəssislər bildirir ki, prezidentliyə üçüncü dəfə namizəd olmaq cəhdi İkinci Dünya müharibəsindən sonra "seçki monarxiyasının" qarşısını almaq məqsədilə qəbul edilən 22-ci düzəlişin həm ruhuna, həm də mahiyyətinə zidd olacaq.
22-ci düzəliş açıq şəkildə heç bir prezidentə ardıcıl iki dövr və ya qeyri-ardıcıl iki dövr prezidentliyə namizəd olmaq icazəsi vermir. Düzəlişdə belə deyilir: "Heç bir şəxs prezident vəzifəsinə iki dəfədən çox seçilə bilməz". Trump isə 2016-cı və 2024-ci illərdə prezident seçilib.
Qeyd edək ki, məhz respublikaçılar 2-ci düzəlişi İkinci Dünya müharibəsindən sonra qəbul etməyə çalışıb, çünki Franklin Ruzveltin üçüncü və dördüncü dövr üçün prezident seçilməyə cəhdləri qlobal münaqişənin ortasında sabitliyin qorunması zərurəti əsas gətirilərək qəbul edilməyib. Düzəliş 1947-ci ildə Konqres tərəfindən qəbul edilib və 1951-ci ildə bütün ştatlar tərəfindən ratifikasiya edildikdən sonra Konstitusiyanın bir hissəsinə çevrilib.
Tramp bu məhdudiyyətlərdən necə yan keçə bilər?
22-ci düzəlişi hüquqi baxımdan aşmağın ən sadə yolu onun ləğvidir, bu isə uzun və çətin bir prosesdir, çünki başqa bir düzəlişin qəbulunu tələb edəcək. Təklif olunan düzəlişlər Konqresin hər iki palatasında üçdə iki səs çoxluğu ilə qəbul edilməli və sonra üçdə dörd ştatın qanunverici orqanları tərəfindən ratifikasiya edilməlidir.
Konqresin tədqiqat xidmətinin hesabatına görə, 22-ci düzəlişin ratifikasiyasından bəri bu düzəlişi ləğv etmək üçün onlarla cəhd edilib, amma heç biri uğurla nəticələnməyib. Bundan əlavə, baxmayaraq ki, minlərlə dəyişiklik təklif edilib, tarixdə ştatlar yalnız bir düzəlişi ləğv edib, bu da quru qanunu tətbiq edən 18-ci düzəlişdir.
Buna baxmayaraq, Tramp iddia edir: "Bunu etməyin yolları var". Bir müsahibəçi hipotetik bir planı xatırladıb, bu plana görə, vitse-prezident Cay Di Vens 2028-ci ildə namizəd olub "estafeti təhvil verəcək". Tramp isə buna belə cavab verib: "Bəli, bu variantlardan biri ola bilər. Amma başqa yollar da var".
Buna baxmayaraq, Rusiya prezidentləri Vladimir Putin və Dmitri Medvedev arasındakı dəyişiklikləri xatırladan belə bir "rokirovka" 12-ci düzəlişlə qarşılaşacaq, bu düzəliş 1804-cü ildə ratifikasiya olunub və orada deyilir ki, "Konstitusiya ilə prezident vəzifəsinə namizəd olmağa icazəsi olmayan şəxs vitse-prezidentlik vəzifəsinə namizəd ola bilməz". Hər halda Trampın prezidentlikdə üçüncü dövrü təmin etməyə cəhd etməsi hüquqi və siyasi risklərlə üzləşəcək.
Zarafat, yoxsa plan?
Bütün bunları nəzərə alaraq, Trampın yeni prezidentliklə bağlı verdiyi işarələri, xüsusilə də belə təkliflərin artıq böyüdülmüş, komik atributlarla təqdim olunması nəzərə alınarsa, rəqib lərini trollamaqdan başqa bir şey hesab etmək olar.
Fevral ayında Mühafizəkarlar Siyasi Hərəkətlər Konfransında "Tramp 2028"-i əks etdirən bir plakat təqdim edilib və burada prezident Roma İmperiyasının simvolikası ilə təsvir olunub. Eyni ayda "The New York Times" qəzeti bildirib ki, "Trampın məsləhətçiləri onun üçüncü müddətə namizədliyi barədə söylədiyi fikirləri ciddi qəbul edənləri gülünc sayır, çünki Tramp 2020-ci ildə Ağ Evə qayıtmaq kampaniyasını başladığı gündən bəri davamlı prezidentlik ideyasını tənqidçilərini trollamaq məqsədilə ortaya qoyur".
Lakin "The Atlantic: qeyd edir ki, Trampın çox təhlükəli və potensial olaraq qanunsuz ideyaları zarafat olaraq başlayıb. Məsələn, Kanada ilə birləşmə ideyası yalnız imperatorluq xəyalları kimi görünüb. Tramp özü dəfələrlə Kanadanı "51-ci ştat" adlandırıb və baş nazirini "qubernator" kimi təqdim edib.
Amma son zamanlar o, daha ciddi bir şeyə keçib. Onun Kanadaya qarşı ticarət siyasəti ümumilikdə ticarət tariflərinə olan ümumi dəstəyindən daha aqressivdir və aydın görünür ki, bu, ölkənin iqtisadiyyatını çökdürməyi hədəfləyir. Trampın iki ölkə arasındakı sərhədi tanımağı rədd etməsi Kanada rəsmiləri tərəfindən ciddi qəbul edilib.
O, həmçinin Qəzza bölgəsini ABŞ-ın beynəlxalq kurortu halına gətirməyi təklif edib və bu kampaniyanı sosial mediada açıq şəkildə gülünc memlərlə müşayiət edib. Lakin reallıqda İsrail hökuməti Trampın hərbi əməliyyatın yenidən başladılması üçün verdiyi yaşıl işığa baxmayaraq, onun planını ciddi qəbul edib.
Bu ideyalar nə qədər cəfəng olsa da, ciddi məqsəd güdür: onlar Trampın ən sadiq tərəfdarlarına yeni və kəskin fikirləri yaymaq imkanı verir və bu, Tramp üçün mümkünsüz olanı tədricən normal hala gətirir.
Müəllif: Aleksandra Appelberg
