Biz hər gün çoxlu məlumatlar alırıq. Saytlardan, teleqram kanallarından xəbərlər yayılır, kimlərsə başqa ölkələrdən sosial şəbəkələrdə xəbər paylaşır.
Bunlardan hansının doğru olduğunu ayırd etmək olduqca çətindir.
Bunun üçün media savadlılığı anlyayışı vacib açar kimi çıxış edir.
Media savadlılığı müxtəlif məlumatları qəbul etmək, təhlil etmək, qiymətləndirmək və çatdırmaq bacarığıdır.
Media savadlılığı olan insan internetdən televiziyaya qədər müxtəlif media növlərindən sərbəst şəkildə istifadə edir və onların necə işlədiyini başa düşür, müxtəlif mənbələrdən gələn mesajları tənqidi qiymətləndirir və bu mesajları müstəqil şəkildə digər insanlara çatdıra bilir. Media savadlılığı həm də onlayn gördüyümüz işlərin nəticələrini anlamaqdan ibarətdir.
Avropa Komissiyası media savadlılığının altı aspektini qeyd edir:
– Qəzetlərdən onlyan icmalara qədər müxtəlif media növləri ilə qarşılıqlı əlaqə qurmaq bacarığı
– məzmunun etibarlılığını qiymətləndirmək bacarığı,
– medianın müxtəlif formalarından aktiv istifadə;
– məzmuna tənqidi yanaşma,
– mediadan yaradıcı şəkildə istifadə etmək bacarığı, – müəllif hüququ və media iqtisadiyyatını başa düşmək
Media savadlılığı nə üçün lazımdır?
Media savadlılığı dezinformasiyanın tələsinə düşməməyə kömək edir. Bu, çoxlu sayda mənbələr və onlardan sürətli və əlçatan məlumatlarla əhatə olunduğumuz indiki zamanda xüsusilə vacibdir. Hamımız messencerlərdə qohumlardan və dostlardan şübhəli mesajlarla (məsələn, Covid haqqında şayiələr) qarşılaşdıq. Məzmunu təhlil etməyi bilən insan üçün yalanı həqiqətdən ayırması daha asan olacaq.
Hansı mənbələrə etibar edə bilərsiniz?
Kimə etibar etmək olar, kimə olmaz – Bunun üçün universal bir yol yoxdur. Amma mənbənin yoxlanılmamış məlumatları dərc etdiyinə dair əlamətlər var.
Mənbənin etibarlı material dərc edib-etmədiyini anlamaq üçün özünüzə bir sıra suallar verə bilərsiniz:
Bu mediada saxta informasiyalara rast gəlinibmi? Əgər bu baş veribsə, həmin media ictimaiyyətdən üzr istəyibmi? Səhvləri etiraf etmək media və bloqerlər üçün vacib bir bacarıqdır. Bu onu göstərir ki, media öz oxucusuna və öz əməyinə hörmət edir.
Media kimə bağlıdır? Onun sahibi kimdir? Biznes maraqları ona təsir edə bilərmi?
Mənbə haqqında nə məlumdur? Ona kimlər istinad edir? Adətən, hansısa nəşrin media mühitində və oxucular arasında nüfuzu varsa, digər peşəkar media onun materiallarına istinad edir.
Real xəbərləri feyk xəbərdən necə ayırd etmək olar?
Xəbərlər əyləncə və ya satirik xəbərlər istisna olmaqla neytral dili nəzərdə tutan bir janrdır. Hekayələrdəki hər hansı manipulyasiya şübhə doğurmalıdır. Müəllif baş verənlərə emosional qiymət verirsə, çox güman ki, onu məlumatın obyektivliyindən çox oxucuların müəyyən reaksiyası maraqlandırır. Amma burada söhbət konkret olaraq xəbərlərdən gedir. Təbii ki, bir çox başqa jurnalist janrlarında emosiyalar və qiymətləndirmələr məqbuldur.
Saxta xəbərlərin böyük bir qismi “Alimlər bunu biləndə şoka düşdülər…” və ya “Heç vaxt buna inanmayacaqsınız…” kimi “qışqıran” başlıqlarla yayımlanır. Bu cür materialların müəllifləri məlumatları olduğu kimi çatdırmaqdansa, sizi nəyəsə inandırmaq və ya şübhə toxumu səpmək istəyirlər. Saxtakarlıq çox vaxt ideoloji olur – onlar oxucunu müəllifin nöqteyi-nəzərini inandırmağa çalışırlar.
Saxta məlumatlar adətən sadələşdirilmiş dildə, durğu işarələri və orfoqrafik səhvlərlə yazılır. Capslok tez-tez mətnlərdə görünə bilər. Bu, oxucunun diqqətini cəlb etmək üçün lazımdır.
Sadalanan əlamətlər sosial şəbəkələrdə tez-tez rast gəlinən “klassik” saxtakarlıqların əksəriyyəti üçün xarakterikdir. Ancaq adi istifadəçi üçün ayırd etmək o qədər də asan olmayan daha çox “peşəkar” saxtakarlıqlar da var.
Məlumatı necə yoxlamaq olar?
Xəbər oxucularının peşəkar jurnalist kimi məlumatı yoxlamaq üçün bir çox yolu yoxdur. Hər gün oxuduğumuz hər şeyin orijinal mənbəyini axtarmaq üçün çoxlu məlumat var.
Bununla belə, xəbərin mövzusu sizi narahat edirsə, hekayənin bir neçə medianın versiyalarını müqayisə edə bilərsiniz: yerli və xarici, dövlət və müstəqil. Görün əsl mənbə kimdir. Mümkünsə, özünüz üçün qiymətləndirmək üçün orijinal mənbəni oxuyun.
Azpost.info
