Bakı. Trend:
Donald Trampın ikinci prezidentlik dövrü sürətlə dəyişəngeosiyasi dövrdə Amerikanın yetkinlik testinə çevriləcək. O,2025-ci ildə dörd il əvvəlkindən tamamilə fərqli bir dünya mirasalır. Bu artıq "Amerikanın əzəməti" barədə bəyanatların səsləndiyibir səhnə deyil, əksinə, köhnə ittifaqların çatladığı, yenitəhdidlərin isə qətiyyət və aydınlıq tələb etdiyi bir qaynarqazanıdır. Tramp həm ümid, həm də narahatlıqla izlənilir, çünkionun sabitliyi bərpa etmə vədləri xaosun diplomatiyanı arxa planaatdığı və hər bir səhvin qlobal nəticələr doğurduğu bir reallıqlaüzləşir.
Donald Tramp, daha sərt və amansız bir dünyada Ağ Evə qayıdır.İqtisadiyyatda, texnologiyada və hərbi gücdə sürətlə mövqeyinigücləndirən Çin və Yaxın Şərqdə hər bir yeni gərginliyin fəlakətəçevrilmə riski, onun proqnozlaşdırılması çətin olan ikinci dövrüüçün əsas sınaqlara çevrilir.
Ukrayna: 24 saatlıq vəd
“Müharibəni 24 saata dayandıracağam!” - Trampın seçkimitinqlərində səsləndirdiyi bu sözlər gurultu ilə qarşılandı. Ammao, Vladimir Putini və Vladimir Zelenskini danışıqlar masasınaoturmağa məcbur edə biləcəkmi? Dördüncü ilinə yaxınlaşan bumünaqişə, qlobal qeyri-sabitliyin yeni dövrünün simvoluna çevrilib.Rusiyaya dəstək üçün Şimali Koreya qoşunlarının göndərilməsi vəUkraynanın Rusiya ərazisini vurmaq üçün Qərb istehsalı raketlərdənistifadə etməsi bu müharibəni daha mürəkkəb və proqnozlaşdırılmasıçətin bir problemə çevirir.
Tramp ABŞ-ın Ukraynaya yardım strategiyasını yenidən nəzərdənkeçirməyi vəd edir. Onun Rusiyanın ilhaq etdiyi əraziləri tanımaqvə ya Kiyevə NATO üzvlüyündən imtina etmək üçün təzyiq göstərməkbarədə qeydləri artıq Ukraynada və Avropadakı müttəfiqləri arasındatənqidlərə səbəb olub. Amma Tramp heç vaxt mübahisələrdənçəkinməyib. Onun üçün beynəlxalq diplomatiya, güzəştlərin sadəcəbir bazarlıq aləti olduğu ticarətdən başqa bir şey deyil.
Yaxın Şərq: nəzarətdən çıxan fırtına
Ukrayna mürəkkəb bir poker oyununa bənzəyirsə, Yaxın Şərqnəzarətsiz bir fırtınadır. Başar Əsədin gözlənilməz devrilməsiregionu silkələməklə qalmayıb, həm də müttəfiqlər arasındagərginlikləri üzə çıxarıb. İsrail "Hizbullah"a qarşıəməliyyatlarını davam etdirərək Suriya ərazisində bufer zonalaryaratmaq üçün qoşun yerləşdirir və beynəlxalq ictimaiyyətintənqidləri ilə üzləşir. Eyni zamanda, Türkiyə kürdləri sıxışdırmaqməqsədi ilə davamlı səyləri ilə Trampı çətin vəziyyətə salır.
İsrail-Fələstin münaqişəsi əsas sual olaraq qalır. Qəzzadakımümkün atəşkəs çox nazik bir sapla bağlıdır və hər an qırıla bilər.Bu regionda sabitlik olmadan, Trampın İsraillə Səudiyyə Ərəbistanıarasında münasibətlərin normallaşdırılması və ya İranla yeni nüvəsazişinin bağlanması kimi təşəbbüsləri irəlilətməsi inanılmazdərəcədə çətin olacaq.
Çinlə qarşıdurma: yeni nizamın konturları
ABŞ-Çin münasibətləri sonsuz bir şahmat oyununu xatırladır,burada hər bir gediş qarşıdurmanı daha da artırır. Tramp, sevimlisiyasəti olan rüsum tətbiq etməyə qayıdacağını vəd edir. Fəqətzaman dəyişib: 2018-ci ilin Çini artıq yoxdur. Bu gün Çin qabaqcıltexnologiyalarda, kvant hesablama və süni intellektdə liderdir vəticarət müharibəsinə daha hazırlıqlıdır.
Tayvan boğazında son Çin hərbi təlimləri və Cənubi Çin dənizindəFilippinlə baş verən insidentlər göstərir ki, iqtisadi qarşıdurmatezliklə hərbi münaqişəyə çevrilə bilər. Paralel olaraq, ÇinUkrayna münaqişəsində Rusiyaya dəstəyini davam etdirir və qlobalABŞ-a qarşı mübarizədə əsas rol oynayır.
Amerika və Tramp: tarix qarşısında sınaq
Donald Tramp, qaydaların yenidən yazıldığı bir dünyaya qayıdır.Onun ikinci müddəti yalnız zəifləmiş nizamın bərpası üçün bir şansdeyil, həm də Amerikanın özünə bir sınaqdır: daxiliparçalanmalarını qlobal sabitlik naminə aşa biləcəkmi? Yoxsa Trampdövrü xaosun yeni norma olduğu bir dövr kimi tarixə düşəcək?
Gələcək qərarlar tələb edir. Bu qərarlar isə Trampdan sadəcə hərşeyini deyil, bəlkə də daha artığını tələb edəcək.
2025-ci ildə Yaxın Şərq Vaşinqtondan incə diplomatiya tələb edənziddiyyətlərin düyünlənmiş bir bölgəsi və ən şiddətli münaqişələrinsəhnəsidir. Bununla belə, Donald Tramp, öz birbaşa yanaşması ilətanınır və daha çox qətiyyət ilə improvizasiyanı birləşdirənyanaşmalara üstünlük verir. Bu bölgədə hər bir addım gözlənilməzhadisələr zəncirini başlada bilər və Tramp həm təhdidlər, həm dəyeni imkanlarla dolu bir səhnədə qarşılaşacaq.
İsrail ilə HƏMAS arasında Qəzzada davam edən münaqişə artıq birildən çoxdur ki, bölgəni geri atır. Üfüqdə atəşkəs razılaşması iləbağlı ümidlər görünsə də, bu sülhü qorumaq son dərəcə çətin olacaq.İsrailin Qəzzada hərbi mövcudluğunu gücləndirmək istəyi onsuz dagərgin olan vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. Tramp üçün bu,yalnız yerli münaqişə deyil: onun nəticəsi İsraillə SəudiyyəƏrəbistanı arasında münasibətlərin normallaşması və İranla yeninüvə sazişi üzrə təşəbbüslərin taleyini müəyyən edəcək.
Livan isə vəziyyəti daha da çətinləşdirir. İsraillə "Hizbullah"arasında rəsmi atəşkəs razılaşması mövcud olsa da, müntəzəmtoqquşmalar tammiqyaslı müharibəyə çevrilə bilər. İsrail"Hizbullah" mövqelərinə zərbələr endirir, eyni zamanda Bəşər Əsədrejiminin Suriyada süqutundan zəifləmiş İran yaranan vəziyyətdənçıxmaq üçün yollar axtarır, lakin tam eskalasiyadan geri çəkilməyəhazır görünmür.
Suriyada Bəşər Əsədin süqutu bölgədə qüvvələr balansını tamamilədəyişən bir hadisə oldu. Onun gedişi nə sülh, nə də sabitlikgətirdi. Bunun əvəzinə, hakimiyyəti bir çox ölkə tərəfindən terrortəşkilatı kimi tanınan "Hayat Təhrir əş-Şam" ələ keçirdi. ABŞ isəyeni rejimlə necə münasibət quracağı barədə çətin bir suallaqarşılaşır. Bu məsələdə İsrail və Türkiyənin təzyiqləri də nəzərəalınmalıdır - ABŞ-ın bu iki müttəfiqinin maraqları üst-üstə düşsədə, onların bəzi hərəkətləri ümumi məqsədlərə ziddir. İsrailinQolan yüksəkliklərində hərbi mövcudluğunu genişləndirməsi vəTürkiyənin ABŞ-ın müttəfiqi olan kürdlərə qarşı yeni əməliyyatabaşlamaq təhdidi Vaşinqton üçün əlavə problemlər yaradır.
Çin: qarşıdurmanın yeni dövrü
Əgər Yaxın Şərq partlayışa hazır bir bölgədirsə ABŞ-Çinmünasibətləri qlobal liderlik uğrunda oynanan şahmat oyununuxatırladır. Trampın ikinci prezidentlik müddəti, ilk dövründəolduğu kimi, Pekinin ambisiyalarını cilovlamaq cəhdləri ilə yaddaqalacaq. Lakin zaman artıq Vaşinqtonun xeyrinə işləmir: Çintexnologiyalar sahəsində böyük irəliləyişlər əldə edib, iqtisadimövqeyini möhkəmləndirib və istənilən çağırışa əvvəlkindən dahahazırlıqlıdır.
Tramp gömrük rüsumlarını yenidən artırmaq və hətta Çinin "aditicarət tərəfdaşı" statusunu ləğv etmək təhdidi ilə ticarətmüharibəsini yenidən başlatmaq niyyətində olduğunu artıq açıqşəkildə bildirib. Lakin Pekin də sürətlə cavab verib: ABŞ-a nadirtorpaq metalları ixracını qadağan etmək ilk zərbə oldu və bu,inflyasiyanın artması və Amerika sənayesinin inkişafının ləngiməsiilə hədələyir. Yeni rüsumların tətbiqi tədarük zəncirlərinə cidditəsir göstərəcək və Çindən gələcək əks tədbirləri daha dadərinləşdirərək vəziyyəti mürəkkəbləşdirəcək.
Geosiyasi planda ABŞ ilə Çin arasında qarşıdurma getdikcə dahada şiddətlənir. Tayvan boğazı qaynar nöqtəyə çevrilir: Çin hərbitəlimlər keçirir və Cənubi Çin dənizində Filippinlə tez-tez başverən insidentlər vəziyyəti daha da qızışdırır. Bununla yanaşı, ÇinUkrayna münaqişəsində Rusiyaya dəstək verərək ABŞ-a qarşı qlobalqarşıdurmada strateji tərəfdaşlığını gücləndirir.
Tramp üçün bu, həm iqtisadi, həm də hərbi cəbhədə ikili çağırışdeməkdir. Hər iki sahədə qarşıdurma aparmaq resurs tələb edir vəAmerika bu resursların çatışmazlığından əziyyət çəkə bilər. Onunqərarları həm ABŞ-ın gələcək mövqeyini, həm də qlobal nizamımüəyyən edəcək.
Rüsumlar Donald Trampın iqtisadi mübarizədə ən sevimlialətlərindən biri olaraq qalır, lakin onların təsirləri getdikcədaha çox şübhə altına alınır. Əgər bu alətlər yalnız bazarlıqelementi kimi istifadə olunarsa, nə istehsal artımını, nə dəgəlirlərin yüksəlməsini gözləmək olar. Üstəlik, Trampınkorporasiyalara yönəltdiyi vergi güzəştləri büdcə kəsiriniartıraraq faiz dərəcələrinin yüksəlməsinə və dollarınmöhkəmlənməsinə səbəb ola bilər. Bu isə Amerikanın ixracınırəqabətqabiliyyətsiz vəziyyətə gətirər.
Digər tərəfdən, Çin qabaqcıl texnologiyalar sahəsindəliderliyini gücləndirməkdə davam edir. Trampın ilkadministrasiyasında onun diqqəti Çin yarımkeçirici sənayesininməhdudlaşdırılmasına yönəlmişdi, lakin bu gün Pekin daha güclüoyunçu kimi görünür. Uğurlu mübarizə aparmaq üçün Trampmüttəfiqlərinin dəstəyinə ehtiyac duyur. Lakin bu müttəfiqlər dəironik şəkildə onun tətbiq etdiyi rüsumlardan əziyyət çəkir.
Çin artıq iqtisadi ekspansiya ilə məhdudlaşmır, ABŞ-ın qlobalrəqibi kimi daha cəsarətli şəkildə özünü göstərir. Tayvan boğazı bugərginliyin barometri rolunu oynayır: Pekinin hər bir bəyanatı vəya Tayvanın hər bir addımı regionu alovlandıra bilər. Cənubi Çindənizi isə gündəlik güc nümayişlərinin səhnəsinə çevrilib, buradaABŞ-ın müttəfiqi olan Filippinlər Çinin təzyiqlərinə demək olar ki,təkbaşına qarşı çıxmaq məcburiyyətindədir. Bu qaynar nöqtələr dahageniş bir münaqişənin proloqu ola bilər, bu isə dünyanı qlobalmünaqişə astanasına gətirər.
Kiberməkanda vəziyyət daha az narahatedici deyil. Pekinin həyatakeçirdiyi "Duzlu Tayfun" əməliyyatı ABŞ-ın təhlükəsizliyinintəməlini sarsıdaraq infrastrukturun və məlumatların zəifliyini üzəçıxardı. ABŞ kiberməkanda hücumların əsas hədəfinə çevrilib və buvəziyyət Trampdan kibertəhlükəsizliyə daha çox sərmayə yatırmağı vəÇinin təsirini neytrallaşdırmaq üçün daha mürəkkəb diplomatikstrategiyalar tətbiq etməyi tələb edir.
Çin və Rusiya münasibətlərini gücləndirərək ABŞ-ın qarşısındaikiqat mübarizə cəbhəsi açır. Çinin Moskvaya dəstəyi RusiyanınUkraynadakı mövqeyini gücləndirir və Qərbin Rusiyanı təcrid etməksəylərini zəiflədir. Bu tərəfdaşlıq Ukrayna münaqişəsininhüdudlarından çox uzağa çıxaraq, Çinə Avropada, Asiyada və həttaYaxın Şərqdə təsirini genişləndirmək üçün vasitə təmin edir.
Trampın yeni administrasiyası: “şahinlərdən” “cokerlərə”qədər
Donald Trampın yeni administrasiyası göz önündə formalaşır vəonun tərkibi prezidentin özü qədər mübahisəli olacağına işarə edir.Bəzi vəzifələrdə Çinə qarşı sərt mübarizə aparmağa hazır olan MarkoRubio kimi barışmaz "şahinlər" yer alır. Digər tərəfdən, Elon Muskkimi şəxslər var ki, onların Pekinlə sıx əlaqələri həm ABŞ-ın millimaraqları üçün faydalı, həm də zərərli ola bilər. Tramp isəimprovizasiyaya və şəxsi razılaşmalara olan meyli ilə vəziyyətəqeyri-müəyyənlik qatır. Si Cinpinin inaqurasiyaya dəvət edilməsi yaparlaq bir diplomatik addım, ya da kartları qarışdıracaq növbətiriskli hərəkət ola bilər.
Çətin bir yol: zəfərsiz zəmanət
Donald Trampın ikinci müddəti ABŞ üçün möhkəmlik sınağı olacaq.Yaxın Şərqdə hər bir addım, Çinlə ticarət müharibəsində hər birqərar qlobal nəticələr doğuracaq. Bu, səhvə yol olmayan, lakin risketməyə hazır olanlar üçün sonsuz imkanlar təklif edən bir dünyadır.Tramp çox yüksək mərc qoyulmuş bir oyuna daxil olur və onunqərarlarının nəticələri qarşıdakı onilliklər ərzində dünyanın necəformalaşacağını müəyyən edəcək.
Tramp qaydaların artıq mövcud olmadığı bir dünyaya qayıdır.Artıq yalnız ABŞ-ın arxasınca gələn deyil, bəzi sahələrdə ABŞ-ıgeridə qoyan Çin və hər bir qərarın artan qeyri-sabitliklə girovaçevrildiyi Yaxın Şərq, həm strateji çeviklik, həm də möhkəmliktələb edir. Ancaq bütün bunların mərkəzində bir fiqur dayanır -Trampın özü. O, yalnız öz siyasi irsini deyil, həm də qlobalsabitliyi qorumaq üçün bu oyunu oynamağa hazırdırmı?
Trampın ikinci müddətinin reallıqları ABŞ, onun müttəfiqləri vəbeynəlxalq nizam üçün sınaq olacaq. Hər bir qərarın təsirionilliklər boyu qüvvələr balansını dəyişəcək. O, tərəfdarlarınıngözləntilərini doğrulda biləcək, yoxsa itirilmiş fürsətlərinşahidinə çevriləcək? Bu, yalnız onun qərarlılıq və ardıcıllıqqabiliyyətindən asılı olacaq.
