The Hill: Ərdoğanın neo-osmanlı ritorikası digər regional güclər arasında narahatlıq yaradır...

Poliqon xəbər verir ki, bu barədə Minnesota ştatının Sent-Paul şəhərindəki Makalester Kollecinin beynəlxalq əlaqələr üzrə professoru Endryu Latham “The Hill” nəşri üçün üçün geniş məqlə yazıb. Müəllifin fikrincə onilliklər ərzində regionda müəyyənedici münaqişə İran və Səudiyyə Ərəbistanının rəhbərlik etdiyi Körfəz ərəb dövlətləri arasında soyuq müharibə olub.

“Suriyada Əsəd rejiminin süqutu və Türkiyənin yenidən dirçəlmiş güc kimi ortaya çıxması təkcə regional üstünlüklərə deyil, həm də bu ölkənin sünni müsəlman dünyasında liderliinyə yeni təkan verdi”, deyə professor Latham məqaləsində vurğulayır.

Ekspertin fikrincə, Ankaranın neo-osmanlı ambisiyalarının yaratdığı problemin artdığını bilən İran öz strategiyasını yenidən nəzərdən keçirir, Türkiyənin artan təsirinə qarşı çıxmaq üçün detensiya və hətta Körfəz monarxiyaları ilə razılaşma əldə etməyə çalışır.

“Bu hadisələr regional aktorların dəyişən qüvvələrə və təhdidlərə uyğunlaşdığı güclər balansı siyasətinin əbədi məntiqini nümayiş etdirir. Əsəd rejiminin süqutu Yaxın Şərqdə status-kvonu sarsıdıb. Bir vaxtlar İranın Levanta gücünün proyeksiyası üçün dayaq nöqtəsi və Rusiyanın əsas müttəfiqi olan Suriya Əsədin dövründə Tehranın nüfuzu üçün mühüm bufer və kanal rolunu oynayıb. Rejimin süqutu Suriyada parçalanma və sabitliyin pozulmasına gətirib çıxardı, Türkiyənin doldurmağa can atdığı bir boşluq yaratdı”, deyə analitik qeyd edir.

Professor Latham yazır ki, Türkiyə prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın dövründə regionda mövcudluğunu genişləndirmək üçün hərbi, iqtisadi və ideoloji vasitələrdən istifadə edərək aqressiv xarici siyasət yürüdür.

“Ərdoğanın Türkiyənin imperiya keçmişinə istinad edən neo-osmanlı ritorikası onun daxili auditoriyası arasında dərin rezonans doğursa da, regiondakı digər gücləri narahat edir. Ankaranın yüksəlişi təkcə hərbi və ya siyasi təsir məsələsi deyil. Sünni müsəlman dünyasında liderlik uğrunda rəqabəti dəyişib. Səudiyyə Ərəbistanı və onun Fars körfəzindəki müttəfiqləri İslamın müqəddəs yerlərini qoruduqlarını və böyük maliyyə resurslarına malik olduqlarını əsas gətirərək uzun müddətdir ki, bu rola iddia edirlər”, deyə ekspert izah edir.

Lathamın yazdığına görə, Türkiyə Körfəz monarxiyalarının öz rejimləri üçün ekzistensial təhlükə olaraq gördükləri siyasi İslamı və “Müsəlman Qardaşları” kimi hərəkatları dəstəkləməklə bu qavrayışa meydan oxuyur.

“Bu ideoloji çatlaq geosiyasi uçurumun dərinləşməsinə səbəb olur, çünki Körfəz liderləri Türkiyəyə sadəcə rəqib deyil, sabitliyi pozan qüvvə kimi baxır”, deyə professor Latham yazır.

Beynəlxalq ekspertin fikrincə, Körfəz ölkələri ilə Türkiyə arasında rəqabət artıq bir çox arenalarda özünü büruzə verir.

“Liviyada Türkiyənin Tripolidə yerləşən Milli Razılıq Hökumətinə verdiyi dəstək BƏƏ və Misirin Xəlifə Haftar qüvvələrinə verdiyi dəstək ilə ziddiyyət təşkil edir. Afrika Buynuzu bölgəsində Türkiyənin Somalidə artan iştirakı regionu öz təhlükəsizlikləri və təsirləri üçün kritik hesab edən Ər-Riyad və Əbu-Dabidə təşviş yaradıb. Türkiyənin Doha adından tez müdaxilə etdiyi Qətərin 2017-ci ildə Körfəz blokadası Ankara ilə Körfəz paytaxtları arasında etimadsızlığın dərinliyini nümayiş etdirdi”, deyə Latham yazır.

Eyni zamanda, Latham qeyd edir ki, iqtisadi rəqabət siyasi rəqabəti daha da gücləndirir.

“Türkiyə öz ərazisini Avropa və Asiya arasında körpü kimi istifadə edərək qlobal ticarət mərkəzi kimi yerləşdirməyə çalışır. Lakin Körfəz ölkələri Ankaranın ambisiyalarına qarşı çıxmaq üçün infrastruktura və müttəfiqlik qurulmasına böyük sərmayələr qoyurlar. Bu, sadəcə, təsir mübarizəsi deyil, regionda hakimiyyətin bölüşdürülməsi və inkişafı üçün daha geniş mübarizədir. Bu dəyişikliklər fonunda İran öz yanaşmasını yenidən nəzərdən keçirir. Onilliklər ərzində Tehranın regional hegemonluq axtarışı onu Körfəz monarxiyaları ilə birbaşa ziddiyyətə gətirib, hətta bəzi Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrini İbrahim Sazişləri çərçivəsində İsraillə əməkdaşlığa sövq edib. İran indi diqqətini Türkiyənin yüksəlişinə qarşı yönəldir.

İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında Çinin vasitəçiliyi ilə yaranan detente kimi son yaxınlaşmalar Tehranın Körfəzdəki gərginliyi azaltmağa hazır olduğunu göstərir. Bu razılaşmalar, kövrək olsa da, Ankaranın neo-Osmanlı ambisiyalarını cilovlamaqda ortaq marağı əks etdirir”, deyə ekspert yazır.

Ekspert qeyd edir ki, Fars körfəzində düşmənçiliyi yumşaltmaqla Tehran, ən azı müvəqqəti olaraq, Türkiyənin regional istəklərini puça çıxarmaq üçün keçmiş düşmənlərinə qoşulur və Körfəz ölkələri ilə Ankara arasında struktur münaqişəsini həll etməkdə İranın praqmatizmini vurğulayır.

“Bu yeni yaranan rəqabətin çox böyük nəticələri var. Körfəz ölkələri ilə İran arasındakı ikili rəqabətdən başqa, bu yenilik dinamik dəyişkən və gözlənilməzdir və səhv hesablama riskini artırır. Türkiyənin iddialı olması Körfəz ölkələri, İsrail və ABŞ və Avropa kimi xarici oyunçular arasında daha formal koalisiyaya səbəb ola bilər.

Körfəz monarxiyaları üçün problem İranın yaratdığı uzunmüddətli təhlükələri həll edərkən Türkiyənin yaratdığı ani təhlükəni tarazlaşdırmaqdır. Müttəfiqliklərin dərinləşdirilməsi, müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi onların mövqelərini qorumaq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək. Bu yeni rəqabətdə paylar təkcə Yaxın Şərq üçün deyil, həm də qlobal güc balansı üçün yüksəkdir. Uzun müddətdir ki, regionda dominant xarici oyunçu olan ABŞ diqqətini Hind-Sakit okeana yönəldir və Türkiyə kimi regional güclər üçün genişlənmə sahəsi yaradır. Bu arada, Rusiya və Çin bu yeni nizam çərçivəsində özlərini diqqətlə yerləşdirirlər. Rusiya ilə Türkiyə arasındakı münasibətlər praqmatik olsa da, Suriya və ya Qafqazda maraqları toqquşarsa, gərginləşə bilər.

Çin enerji təchizatını təmin etmək və “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünü genişləndirmək üçün həm İran, həm də Körfəz ölkələri ilə əlaqələri gücləndirir. Türkiyə ilə Körfəz ölkələri arasında struktur münaqişəsi dərin dəyişiklikdir və İran Ankaranın ambisiyalarına qarşı praqmatik rol oynayır. Bu dinamikalar inkişaf etdikcə, region liderləri ciddi seçim qarşısındadır. Bu seçim dəyişiklikləri yaradıcı diplomatiya yolu ilə davam etdirməkdən, ya da sabitlik və əməkdaşlığa olan ümidləri bir daha dəfn etməyə imkan verməkdən ibarətdir”, deyə professor Latham fikrini yekunlaşdırır.

Poliqon.info