Bakı. Trend:
Almaniya tarixi siyasi bir çağırışın astanasındadır. Bundestaqınburaxılması və 23 fevral tarixində növbədənkənar seçkilərin təyinedilməsi yalnız ənənəvi siyasi qüvvələrə olan etimadsızlıqböhranının deyil, həm də nəzərə alınması mümkün olmayan radikalmeyllərin yüksəlişinin siqnalına çevrildi. Sorğularda ikinci yerdə“Almaniya üçün Alternativ” (AfD) partiyası dayanır - bu partiya birçoxlarının mövcud nizam üçün təhdid hesab etdiyi qüvvədir."Professor-üsyançılar" partiyasından ekstremizm elementləri olanultra-sağçı qüvvəyə çevrilən AfD 11 ildə Almaniyanın siyasisəhnəsini kökündən dəyişdirən bir yol keçib.
Almaniyanın identiklik böhranı
Bir vaxtlar Almaniya demokratik sabitliyin simvolu idi. AngelaMerkel dövrü öz praqmatizmi və kompromisləri ilə cəmiyyətisakitləşdirirdi, lakin zamanla konservativ XDS öz sağçıidentikliyini itirdi və bu, daha radikal qüvvələrə təslim edildi.AfD artıq yarımçıq tədbirlərə ehtiyac duymayan seçicilər üçüncazibə mərkəzinə çevrildi: partiyanın tərəfdarları sərt miqrasiyasiyasəti, qlobal iqtisadiyyatdan imtina və Avropa İttifaqındançıxış yolu ilə "həqiqi Almaniya"ya qayıtmağı arzulayır.
AfD-nin radikallığı məhz ənənəvi mühafizəkarların özautentikliyini itirməsi səbəbindən tələb olunur. Partiyanın 2025seçkiləri üçün proqramı da bu tələbi əks etdirir: Aİ-dən çıxış,markaya qayıdış, Rusiyadan qaz tədarükünün bərpası və sığınacaqaxtaranlar üçün əvvəlcədən saxlanılma tədbirlərinin tətbiqi. Bu cürradikallıq qaçılmaz olaraq təcridə gətirib çıxarır – heç bir başqapartiya AfD ilə koalisiyaya girməyə hazır deyil. Lakin buradaparadoks var: daimi müxalifətdə olmaq, sistemi içəridən dağıtmaqistəyənlər üçün strateji uğurdur.
“Alternativ”in metamorfozaları
2013-cü ildə professor Bernd Lukk AfD-ni təsis edəndə onunməqsədi tamamilə fərqli idi. Partiya Merkel hökumətinəmaliyyə-iqtisadi alternativ təklif edirdi və bu, Amerikanıntrampizminə bənzəyirdi: sərt proteksionizm və milli eqoizm Avropahəmrəyliyinin yerini tutmalı idi. Lakin partiya tezlikləmultikulturalizmdən, tolerantlıqdan və qloballaşmadan yorulanlarüçün maqnitə çevrildi. Bu insanlar siyasi sığınacaq axtarırdılar vəAfD-də tapdılar.
İllər keçdikcə partiya daha da radikallaşdı. Liderlər arasındakıdaimi çevrilişlər, mülayim liderlərin istefası və Björn Höke kimidaha sərt fiqurların gəlməsi onu ultra-sağçı qüvvə nümunəsinəçevirdi. AfD bütün sağçı məkana hakim oldu, daha az uğurlu radikalpartiyaları sıxışdırdı və əvvəllər Almaniyada mümkün hesabedilməyən mövqeyi tutdu.
AfD-nin seçki siyasətində uğuru yalnız populyarlığın artması iləmüşayiət olunmur, həm də ciddi itkilərlə müşayiət olunur. Almankəşfiyyat orqanları partiyaya qarşı demokratik prinsiplərinpozulmasında ittihamlar irəli sürüb. Daxili qalmaqallar, qarşılıqlıittihamlar və açıq parçalanmalar onu qeyri-sabit edir, lakin bu,onun “anti-sistem” qüvvəsi kimi nüfuzunu gücləndirir.
Partiyanın keçmiş liderləri, məsələn, Yorq Moyten, özməyusluqlarını gizlətmirlər. "Partiya radikal kulta çevrildi və onasəs vermək mümkün deyil", - deyə o, istefasından sonra bildirib.Təsisçi Bernd Lukkə isə kədərlə əlavə edir: "Biz avro ilə bağlısiyasəti dəyişmək istəyirdik, indi isə bu partiya ölkəni dəyişməkistəyir".
AfD-nin populyarlığının artması Alman cəmiyyətini bürüyən dərinidentiklik böhranının simptomudur. Avropa dəyərlərindən imtinaetmək, millətçi kursa qayıtmaq və qloballaşmaya qarşı çıxmaq arzususadəcə siyasi gündəm deyil, xalqı bölən bir ideologiyadır. Almaniyaseçim qarşısındadır: ya öz demokratik ənənələrini qoruyacaq, ya dakompromisi məğlubiyyət hesab edən radikallara yol verəcək.
Fevral seçkiləri AfD-nin triumfu olmayacaq. Ultra-radikallığıonu digər partiyalar üçün toksik edir, bu səbəbdən o, müxalifətdəqalmağa məhkumdur. Bununla belə, onun Almaniyanın siyasimənzərəsinə təsiri açıq-aşkardır. Demokratik sistem radikalküləklərin təzyiqi qarşısında davam gətirəcəkmi – bunu zamangöstərəcək.
Almaniyanın siyasi mənzərəsi yenidən tektonik dəyişiklikləryaşayır. Hakim koalisiyanın dağılması fonunda və 23 fevral 2025-ciildə yaxınlaşan növbədənkənar parlament seçkiləri ərəfəsində“Almaniya üçün Alternativ” partiyası (AfD) cəmiyyəti bölünməninsimvolu kimi diqqət mərkəzindədir. Ekspertlərin müzakirə etdiyisual sadədir, lakin demokratiya üçün ağrılıdır: AfD seçici bazasınıgenişləndirmək üçün öz radikal mahiyyətini dəyişməyə hazırdırmı,yoxsa partiya ultra-sağçı ideyalarının girovunda qalır?
Alis Vaydelin paradoksal liderliyi
Ümidlər “Almaniya üçün Alternativ” (AfD) partiyasının həmsədrivə kanslerliyə namizədi Alis Vaydelin rəhbərliyi ilə ölçülür. AlisVaydel - açıq homoseksual qadın olaraq partiyanın ziddiyyətlərinintəcəssümüdür: o, eyni cinsli ittifaqların mümkünlüyünü qəbul edir,ixtisaslı miqrantların cəlb edilməsini dəstəkləyir və həttaAlmaniyanın Avropa İttifaqında üzvlüyünü istisna etmir. Onun buaçıqlamaları, miqrantofobiyası və Putin tərəfdarı mövqeləri ilətanınan digər həmsədr Tino Xrupallenin ritorikası ilə kəskinziddiyyət təşkil edir.
Xarici “mötədillik” siqnallarına baxmayaraq, AfD ideolojibazasına sadiqdir. Seçkilər öncəsi yayımlanan proqramın ilkinlayihəsi radikallığı ilə şok yaradır. Almaniyanın Avropaİttifaqından çıxışı, markaya qayıdış, Rusiya qazının tam bərpası,RF-yə qarşı sanksiyaların ləğvi və sığınacaq axtaranlar üçünsərhəddə əvvəlcədən saxlanılma tədbirləri təklif olunur. Butəkliflər partiyanın “yenidən brendləşməsi” ilə bağlı ehtiyatlıümidlərə belə ziddir.
2024: AfD üçün qalmaqallar ili
2024-cü il AfD üçün böyük ifşaların ili oldu. Kütləvideportasiya planlarının müzakirə edildiyi gizli görüşlər,miqrantların sədaqəti ilə bağlı bəyanatlar və partiya liderlərininSS cinayətləri haqqında qalmaqallı açıqlamaları, görünür,partiyanın dəstəyini sarsıtmalı idi. Lakin AfD elektoratı sabitdir.Hətta Türingiya, Saksoniya və Brandenburq kimi regionlarda partiyaardıcıl yüksək nəticələr göstərir.
Niyə qalmaqallar seçici dəstəyini zəiflətmir? Cavab sadədir: AfDtərəfdarları partiyanı sadəcə siyasi qüvvə kimi deyil, özmaraqlarının yeganə müdafiəçisi kimi görürlər. Onlar üçünradikallıq qüsur deyil, üstünlükdür. Milli və konservativ dəyərlərprizmasından siyasətə baxış, kompromisi xəyanət kimi qəbul edənsabit dəstək bazası formalaşdırır.
Alis Vaydel gözləntilərə baxmayaraq, ümumi xətdən geri çəkilmir.Onun Maqdeburqda baş verən terror aktı ilə bağlı bəyanatları -burada “islamçılar” ittiham edilirdi, halbuki terrorçunun AfD iləəlaqələri vardı - göstərir ki, mötədillik məqsəd deyil, sadəcə birvasitədir. Partiya radikallığa üstünlük verir və anlayır ki,mötədil kurs əsas elektoratını uzaqlaşdırar.
AfD-nin bu strategiyası onu Avropadakı analoqlarındanfərqləndirir. İtaliyada Corcia Meloni və Fransada Marin Le Pen özpartiyalarını “insaniləşdirərək” milli-konservativ əsas axınayaxınlaşdırmağı bacarıblar. AfD isə ənənəvi siyasət ilə ultra-sağçıideyalar arasında uçurumu dərinləşdirərək fərqli yol tutur.
Alis Vaydel, “Almaniya üçün Alternativ” partiyasının (AfD)kanslerliyə namizədi olaraq partiyanın ziddiyyətlərini təcəssümetdirir. İqtisadiyyat doktoru və açıq homoseksual qadın olan Vaydelmötədillik görüntüsünü nümayiş etdirir. Bu fasadın arxasındapartiyanın radikal proqramına, o cümlədən homofob bəyanatlara,anti-liberal ritorikaya və Aİ-dən çıxmaq planlarına sədaqətdayanır.
Vaydelin bu ideyaları yaxınlaşan seçkilərdə təqdim etməyə hazırolması, partiyanın radikallaşmaya daha da üstünlük verdiyinigöstərir. Bu strategiya, AfD-nin yalnız mövcud elektoratını qoruyubsaxlamağı deyil, eyni zamanda genişləndirməyi də hədəfləyir.
2017-ci ildə Alis Vaydel partiyanın ekstremist qanadının lideriBjörn Hökeni tənqid edir və hətta onun partiyadan xaric olunmasınıdəstəkləyirdi. Lakin bir neçə ildən sonra o, mövqeyini dəyişdi:2020-ci ildə Hökenin rəhbərlik etdiyi ultra-sağçı “Qanad” qrupununburaxılmasına qarşı səs verdi. Bu addım onun karyerasında dönüşnöqtəsi oldu və Vaydelin radikal kursu dəstəkləyənlər arasındamövqeyini gücləndirdi.
Vaydel ekstremistlərlə açıq şəkildə barışmağa və liderliyiniqorumaq üçün onlarla əməkdaşlıq etməyə qərar verdi. Onun 2024-cüildə Höke ilə Erfurtda birgə çıxışı partiyanın ultra-sağçıdairələri ilə həmrəyliyinin nümayişi idi. Bu, Vaydelin kanslerliyənamizədliyi öncəsi mövqelərini möhkəmləndirmək üçün təsirli biraddım oldu. Bu əlaqə göstərir ki, Vaydelin AfD-ni “yenidənbrendləşdirməsi” haqda hər hansı cəhdlər sadəcə bir mifdir.
AfD-nin artan populyarlığı və radikal proqramı
AfD-nin populyarlığı ölkə üzrə keçirilən sorğularda sabit olaraq17–19% səviyyəsindədir, Şərqi Almaniya əyalətlərində isə bugöstərici 30%-ə çatır. Partiya reytinqlərdə sosial-demokratları(SPD) geridə qoyaraq inamla ikinci yerdə dayanır. AfD daha böyükhədəflər güdür: radikal proqram yalnız partiyanın əsas elektoratınıqorumağı deyil, həm də əvvəllər seçkilərdən uzaq qalan yeniseçiciləri cəlb etməyi nəzərdə tutur.
Partiyanın proqramının əsas vurğusu sərt millətçiliyə yönəlib.2025-ci ilin yanvarında keçiriləcək federal qurultayda yekun olaraqtəsdiqlənəcək proqramın ilkin versiyasında aşağıdakı əsas məqamlarvar:
- Avropa İttifaqından çıxış və avronun rədd edilməsi;
- Rusiya qazının tədarükünün bərpası;
- RF-yə qarşı sanksiyaların ləğvi;
- Sığınacaq axtaranlar üçün sərhəddə əvvəlcədən həbstədbirlərinin tətbiqi;
- Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsini qınamaqdan imtina.
Bu təkliflər mötədillikdən tamamilə uzaqdır və partiyanınradikal dəyişikliklərə olan sadiqliyini vurğulayır. Corcia Melonivə ya Marin Le Pen kimi Avropanın digər sağçı partiyalarındanfərqli olaraq, AfD qütbləşdirici kursu gücləndirmək strategiyasınıseçir.
Björn Hökenin rolu və təsiri
Björn Höke partiyanın açar fiqurlarından biri olaraq qalır. Onun2024-cü ildə Türingiyadakı seçki uğuru onu təsirli bir siyasətçikimi möhkəmləndirdi. Bu, Hökenin və onun tərəfdarlarının AfD-ninyerli bölmələrinə nəzarəti gücləndirməsinə, partiyanınstrategiyasına təsirini artırmasına imkan verdi. Hökenin dəstəyiolmadan Vaydelin liderliyini təsdiqləməsi çətin olardı.
AfD-nin qadağan olunması: reallıq, yoxsa arzular?
Partiyanın artan populyarlığı fonunda XDS kimi ənənəvi siyasiqüvvələr AfD-nin qanuniliyini şübhə altına almağa çalışırlar.XDS-dən olan deputat Marko Vandervits partiyanın Almaniyanınkonstitusiya prinsiplərinə uyğun olmadığını əsas gətirərək onunqadağan olunması məsələsini qaldırmağı təklif edib. Lakinekspertlərin fikrincə, belə bir qadağa üçün kifayət qədər sübutyoxdur. Almaniya Konstitusiya Məhkəməsinin bu tələbi təmin edəcəyiehtimalı azdır və bu, AfD-yə 2025-ci il seçkilərində maneəsiziştirak imkanı verir.
AfD-nin siyasi gələcəyi: uğur və təcrid
“Almaniya üçün Alternativ” partiyasının (AfD) 2025-ci ilinfevralında keçiriləcək seçkilərdə siyasi uğuru artıq əvvəlcədəntəyin olunmuş kimi görünür. Son sorğulara əsasən, partiya yeniBundestaq tərkibində 137 mandat qazana bilər ki, bu da 2021-ci ildəəldə etdiklərindən 54 yer çoxdur. AfD-nin reytinqi azacıq aşağıdüşsə və ya partiya ənənəvi deputat itkiləri ilə üzləşsə belə, o,parlamentdə böyük və təsirli qüvvə olaraq qalacaq.
Mandat sayındakı uğur siyasi hakimiyyətə çevrilmir. AfD hələ dətəcriddə qalır. Bundestaqa daxil ola biləcək bütün partiyalarultra-sağçılarla koalisiyadan açıq şəkildə imtina ediblər. Bu,AfD-ni idarəetmə sisteminə inteqrasiya edə bilməyən bir növ siyasitəcridçi vəziyyətinə salır.
Artan güc, amma hakimiyyət yox
AfD-nin populyarlığı Almaniyanın siyasi sistemindəki böhranareaksiyadır. Seçicilər ənənəvi partiyalara etiraz edərək, onlarıaydın kursun olmamasında, miqrasiya, qloballaşma və enerjiböhranlarına cavab verə bilməməkdə ittiham edirlər. AfD buəhval-ruhiyyədən məharətlə istifadə edərək, cəmiyyətin əhəmiyyətlihissəsinin dəstəyini qazanan radikal həll yolları təklif edir.
Digər siyasi qüvvələr ultra-sağçılarla əməkdaşlıq etməyidemokratiya üçün təhlükə hesab edirlər. Hətta özünü quruluşa qarşımüxalifət kimi təqdim edən “Sara Vagenknecht Bloku” belə, AfD iləittifaqa girməyə risk etmir, çünki bu, onların elektoratınıitirməsi ilə nəticələnə bilər. Partiyanı legitimləşdirmək cəhdi,ekstremizmlə əlaqəli olan AfD-nin nüfuzunu qəbul etdirmək cəhdikimi qiymətləndirilə bilər.
AfD-nin təsiri: siyasi təcrid və təsir gücü
Hakimiyyətə sahib olmamasına baxmayaraq, AfD Almaniyanın siyasimənzərəsinə təsir etməyə davam edir. Ultra-sağçılar parlamenttribunasından öz ideyalarını irəli sürmək və ictimai gündəmyaratmaq üçün istifadə edirlər. Ənənəvi partiyaların zəifliyi vəBundestaqın siyasi parçalanması şəraitində AfD “xalqın səsi”rolunda mövqeyini möhkəmləndirərək, “elitlərə” qarşı mübarizəaparır.
AfD, xüsusilə seçki nəticələri sabit çoxluğun formalaşmasınaimkan vermədikdə, koalisiyaları dağıdan qüvvə kimi çıxış edə bilər.Bu, partiya rəhbərliyinin bəyanatlarına baxmayaraq, praqmatiksəbəblərdən gözlənilməz və situativ ittifaqların yaranması riskiniartırır.
AfD-nin gələcəyi: sərhədlər və imkanlar
Federal səviyyədəki təcrid AfD-nin regional səhnədə mövqelərinigücləndirməsinə mane olmur. Türingiya və Saksoniya kimiregionlardakı qələbələr, eləcə də Brandenburqda yüksək göstəricilərpartiyanın Almaniyanın bəzi bölgələrində dayanıqlı dəstəyə malikolduğunu təsdiqləyir. Lakin bu uğurlar Almaniyanın şərq və qərbtorpaqları arasında dərin uçuruma səbəb olur ki, bu da sosialbirliyi təhdid edir.
Partiya anlayır ki, mövcud formasında ölkəni idarə etməyəiddialı ola bilməz. Lakin davamlı radikallaşma elektorat bazasınıgenişləndirmək üçün vasitədir. Ənənəvi partiyalara olan seçiciməyusluğundan bəhrələnən dayanıqlı etiraz potensialı AfD-yəAlmaniyanın siyasi sistemində uzun müddət ikinci mövqeyinisaxlamağa imkan verə bilər.
Almaniyanın partiya sistemində fundamental dəyişikliklər, yalnızAfD-nin özündə transformasiya baş verdiyi halda mümkün ola bilər.Radikallıqdan imtina, Avropanın digər sağçı partiyalarınıntəcrübəsində olduğu kimi, partiyanın koalisiya sisteminəinteqrasiya olunmasına imkan verərdi. Hazırkı strategiya isəAfD-nin “anti-sistem” qüvvə olaraq qalmasını, yəni səs-küylü, lakintəcrid olunmuş etiraz səsi rolunu davam etdirməsini nəzərdətutur.
Almaniya demokratiyasının gələcəyi: radikalizmə müqavimət və yaməğlubiyyət?
AfD-nin siyasi təcridi zahirən demokratiyanın qorunması alətikimi görünür. Lakin uzunmüddətli perspektivdə bu, sistemə olanetimad böhranını dərinləşdirə bilər. Ənənəvi partiyalar cəmiyyətintələblərinə aydın və təsirli cavab verməkdə uğursuz olarsa, etirazəhval-ruhiyyəsi artacaq və radikalların mövqelərimöhkəmlənəcək.
Almaniya sabitliyi qorumaq üçün kompromislərə hazır olacaq,yoxsa siyasi sahənin daha da parçalanması ilə üzləşəcək - bu sualıncavabı 23 fevralda seçicilər tərəfindən veriləcək. AfD sistemindağıdıcısı rolunu oynamağa hazırdır və bu strategiya, Almaniyanıngələcəyi uğrunda mübarizədə onun ən güclü silahına çevriləbilər.
AfD radikalizmi siyasi kampaniyanın hərəkətverici qüvvəsi kimiistifadə edərək öz yüksəlişini davam etdirir. Partiya mötədillikdənimtina edərək, seçiciləri ənənəvi dəyərlərə və hakimiyyətstrukturlarına qarşı mübarizə yolu ilə cəlb etməyi üstün tutur.
AfD-nin uğuru Alman cəmiyyətində dərin dəyişikliklərinsimptomudur. Milli əhval-ruhiyyənin yüksəlişi və ənənəvipartiyalardan məyusluq radikalizm üçün zəmin yaradır. Almaniyanındemokratik prinsiplər çərçivəsində qalıb-qalmayacağı, yoxsa radikalsağçıların təzyiqi qarşısında geri çəkilib-çəkilməyəcəyi sualı hələaçıq qalır.
AfD-nin populyarlığının artması demokratiya sistemindəkiböhranın göstəricisidir. Bir zamanlar sabitliyin simvolu olanAlmaniya artıq gözardı edilə bilməyəcək çağırışlarla üzləşir.“Almaniya üçün Alternativ” cəmiyyətin müəyyən bir hissəsinin dərinnarazılığının ifadəsinə çevrilib. Amma bu uğur demokratiyanınzəfəri deyil, onun dayanıqlığının sınanmasıdır.
AfD-nin gələcəyi onun keçmişində gizlənir: radikallıq,kompromisdən imtina və hər vasitə ilə hakimiyyət uğrunda mübarizə.Sual ondadır ki, Almaniya demokratiya yolunda qalmağa davam edəcək,yoxsa Avropanın simasını dəyişən ultra-sağçı küləklərə təslimolacaq?
