ATƏT-in Minsk qrupu öz aktuallığını itirib
Ermənistanın qrupun ləğvi ilə bağlı müraciəti gecikdirməsi fərqli planlardan xəbər verir
Azərbaycan ilə Ermənistan arasında normallaşma ilə bağlı proses finişə yaxınlaşdıqca, bəzi məsələlər daha çox diqqəti cəlb edir. 2023-cü il antiterror tədbirlərinin ardından özünün suverenliyini təmin edən Azərbaycan 30 ildən artıq davam etmiş ədalətsizliyə son qoydu - separatçı xunta rejiminin ləğv edilməsi ilə yeni reallıqlar ortaya çıxdı. Bu reallıqlar həm də hüquqi gerçəkliklərin proyeksiyası idi - bütün beynəlxalq sənədlərdə, qətnamə və qərarlarda, hətta bəyanatlarda belə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bütün vahidlər üzrə tanınıb. Bu mənada, Qarabağ adlı bir “münaqişənin” bitməsi həm də Azərbaycanın hüquqlarının, suverenliyinin bərpasının təsdiqi demək idi.
Ötən müddət ərzində isə Ermənistanın siyasi hakimiyyəti bu faktı dəfələrlə etiraf edib - bildirilib ki, Qarabağ Azərbaycanın ayrılmaz hissəsidir. Ötən ildən başlayan, bu il isə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyan sərhədlərin delimitasiyası prosesi isə münasibətlərin yaxınlaşması üçün əsl məqama çevrilmə imkanını özündə ehtiva edir - rəsmi İrəvan sülh üçün özündə siyasi iradə formalaşdırmalıdır.
Aktual olmayan qrup...
Beləliklə, münaqişənin başa çatması həm də ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvini aktuallaşdırır. Artıq tərəflər vasitəçisiz bir ortamda razılaşmanın bir addımlığındadırlar, sülh sənədinin şərtlərinin mühüm əksəriyyəti razılaşdırılıb. Son reallıqlar bu quruma ehtiyacın qalmadığını faktiki olaraq ortaya qoyur. Azərbaycan öz iradəsi və gücü hesabına beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə, BMT Nizamnaməsinə uyğun olaraq ərazi bütövlüyünü və suverenliyini təmin edərək işğala son qoyub. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin mövcud olmadığı halda bu tənzimləyici mexanizmin qalması nə dərəcədə məqsədəuyğun ola bilər?
Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyev ötən ilin dekabrında “Rossiya Seqodnya” Beynəlxalq İnformasiya Agentliyinin Baş direktoru Dmitri Kiselyova müsahibəsində sülh sənədinin 17 maddəsinin 15-nin razılaşdırıldığını bildirmişdi və razılaşdırılmamış iki maddədən birinin də məhz ATƏT-in Minsk qrupu ilə bağlı olduğunu qeyd etmişdi: “Bizim ikinci şərtimiz ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvidir. Bu məsələ konsensusla həll edildiyinə görə, formal olaraq bunu Ermənistanın razılığı olmadan etmək mümkün deyil. Hərçənd ATƏT-in Minsk qrupu artıq çoxdandır fəaliyyətsizdir, amma formal olaraq mövcuddur və bizim məsələmiz ondan ibarətdir ki, əgər Ermənistan Qarabağı Azərbaycanın bir hissəsi olaraq tanıyıbsa, Minsk qrupu isə Qarabağ məsələsinin həlli üçün yaradılıbsa, onda o nəyə lazımdır? Yəni, Ermənistanın onun ləğv edilməsini, ATƏT-in Minsk qrupunun ləğv edilməsi üçün bizimlə birlikdə ATƏT-ə müraciət etməyi istəməməsi onu göstərir ki, revanşistlərin planları kifayət qədər ciddidir”.
Xatırladaq ki, Ermənistan ilə Azərbaycan arasındakı münaqişənin tənzimlənməsi üzrə birbaşa vasitəçi qismində tanınan Minsk qrupunun əsası 1994-cü ildə keçirilən ATƏM-in Budapeşt Zirvə toplantısı zamanı qoyulub. 28 avqust 1995-ci ildə isə ATƏT-in Fəaliyyətdə olan Sədrinin ATƏT-in Minsk Konfransının müzakirəsində olan münaqişə üzrə Şəxsi Nümayəndəsi (ŞN) vəzifəsi təsis olunub. 1 yanvar 1997-ci ildən münaqişənin sonuna qədər ATƏT-in Minsk prosesinə həmsədrlər qismində ABŞ, Rusiya və Fransa başçılıq ediblər.
Ermənistanın “ümidi”...
Əslində isə, Ermənistanın ATƏT-in Minsk qrupunun saxlanılmasında istəyi tamam fərqli aspektdən irəli gəlir. Azərbaycanın irəli sürdüyü tələblərdən biri də Ermənistanın dövlət Konstitusiyasında dəyişikliyin edilməsi, oradan Azərbaycan torpaqlarına qarşı iddianın rəsmən çıxarılmasıdır. Ermənistan isə bu dəyişikliyi etməyə “tələsmir”. Onlar düşünürlər ki, indiki vəziyyətdə sülhü imzalamaqla gələcək üçün vaxt qazanmış olacaqlar. Yaranan ilk fürsətdəcə imzalanan sülhü bir kənara qoyaraq öz əsassız iddialarını yenidən gerçəkləşdirməyə çalışacaqlar. Bu işdə isə onlara ATƏT-in Minsk qrupunun saxlanılması “yardım” edə bilər. Bu yolla Ermənistan vəziyyəti yenə də 1990-cı illərə “transfer” etmək, özünün işğalçı niyyətini həyata keçirmək istəyir.
Təbii ki, Azərbaycan buna yol verməyəcək. Maraqlıdır ki, Minsk qrupunun həmsədr ölkələri də bu formatın artıq ömrünü başa vurduğunu dilə gətirib. Məsələn, Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov 24 iyun 2022-ci ildə azərbaycanlı həmkarı Ceyhun Bayramovla görüşündə “Minsk qrupu fəaliyyətini dayandırıb” açıqlamasını vermişdi. Eyni zamanda, Minsk qrupunun digər həmsədri olan ABŞ-da Minsk qrupuna ehtiyac görmür. ABŞ dövlət katibinin Qafqaz üzrə müşaviri Filip Riker 2022-ci il noyabrın 17-də verdiyi açıqlamada faktiki ollaraq Lavrovun sözlərini bu şəkildə təkrarlamışdı: “Minsk qrupu mexanizmi işləmir. Vaşinqton Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh quruculuğuna dəstək verir”.
Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması prosesinə xələl yetirmək üçün məqam gəzən Fransa da isə, təbii ki, bu məsələdə susqunluğunu qoruyur. Paris bölgəyə nəzərən erməni kartını əldən çıxarmamaq üçün Minsk qrupu formatına da bir vasitə kimi yanaşır.
Amma bütün bunlar heç bir əhəmiyyət daşımır - fakt odur ki, Azərbaycanın özünün iradəsi və gücü ilə münaqişəyə son qoyub. ATƏT-in Minsk qrupu isə sülhə mane olmaqdan başqa bir işə yaramır...
P.İSMAYILOV
