Son zamanlar orqan çatışmazlığından həyatını itirənlərin sayı artmaqdadır.
Onların içində tanınmış şəxslər də var. Buna görə də orqan transplantasiyası, meyitdən orqan köçürülməsi məsələsi gündəmdədir. Orqanlarını bağışlamaq istəyən vətəndaşlarımız da sayı günü-gündən artır. Belə ki, bununla sağlığında orqanlarını bağışlayan insanlar vəfat etdikdən sonra orqana ehtiyacı olan xəstənin donoru ola bilirlər.
Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, donur olmaq prosesi necə həyata keçirilir?
Ümumiyyətlə, ölkəmizdə hansı orqanları bağışlamaq olar?
Məsələ ilə bağlı “Cebheinfo.az” Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Koordinasiya Mərkəzinə müraciət edərək suallarına ətraflı cavab alıb.
* Ölkəmizdə hansı orqanları bağışlamaq olar?
Orqan bağışlama əməliyyatı yalnız beyin ölümü halında, sağlığında orqan bağışlamaq istəyən donorlar üçün isə bağışlayan şəxsin razılığı ilə icra olunur. Azərbaycanda insanların həyatını xilas etmək məqsədilə bağışlaya biləcəyi orqanlar və toxumalar arasında ürək, ağciyər (ürək-ağciyər kompleksi), böyrəklər, qaraciyər, mədəaltı vəzi, mədə, bağırsaqlar, uşaqlıq, yuxarı və aşağı ətraflar, sümüklər, dəri-fassiya-əzələ kompleksi və onların seqmentləri, gözün buynuz qişası, sümük iliyi, kök hüceyrələri yer alır. Orqan bağışlama yalnız könüllü olaraq həyata keçirilə bilər və bağışlayan şəxs yazılı razılıq verərək bu qərarı qəbul etməlidir.
*Donor olmaq prosesi necə həyata keçirilir?
Orqan bağışlama prosesi müvafiq hüquqi və tibbi qaydalara uyğun olaraq həyata keçirilir.
Sağlığında, ölümündən sonra orqanlarını bağışlamaq istəyən şəxslər Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Koordinasiya Mərkəzinə yaxınlaşıb xüsusi formanı doldurub qeydiyyatdan keçərək donor ola bilərlər. Hal-hazırda bu prosesə dəstək və donor olmaq istəyənlər üçün odtkm.gov.az rəsmi internet səhifəsində xüsusi olaraq yaradılan "Donor ol" bölməsi fəaliyyət göstərir.
Həmin bölmə vasitəsilə könüllü donor olmaq istəyən hər kəs sadə və rahat bir şəkildə müraciət edə bilər. Bu addım cəmiyyətimizin sağlamlığı və humanizm prinsiplərinə əsaslanaraq, donor olmağı daha əlçatan etmək məqsədilə atılıb”.
*Orqanlarını bağışlayan şəxsə bunu təsdiqləyən hansısa təsdiqləyici sənəd verilirmi?
Ölümündən sonra orqanlarını bağışlamaq istəyən şəxs Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Koordinasiya mərkəzində ərizəni doldurduqdan sonra mərkəz tərəfindən qeydiyyata alınır və şəxsə ərizənin sürətinin təsdiqlənən forması təqdim olunur. Bundan əlavə, gələcəkdə yeni nəsil şəxsiyyət vəsiqələrinə daxil olan məlumatlar sırasında həmin şəxsin sağlığında verdiyi ölümündən sonra orqanların transplantasiya məqsədilə istifadə olunmasına razılıq barədə məlumatlar qeyd olunacaq. Bu qeyd şəxsiyyət vəsiqəsində orqan donoru olduğuna dair rəsmi məlumatı əks etdirir.
*Orqanların bağışlayan şəxslərlə bağlı reyestr varmı?
Azərbaycanda orqanlarını bağışlayan şəxslərlə bağlı reyestr mövcuddur: “Bu reyestr Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Koordinasiya Mərkəzi tərəfindən yaradılan və idarə olunan vahid informasiya bazası əsasında fəaliyyət göstərir. Həmin baza orqan bağışlamaq istəyən şəxslərin və potensial donorların məlumatlarını toplamaq, sistemləşdirmək və idarə etmək məqsədini güdür.
Vahid İnformasiya Bazasının Funksiyalarına aiddir.
1. Məlumatların Mərkəzləşdirilməsi: Baza vasitəsilə orqan bağışlayan şəxslərin məlumatları mərkəzləşdirilmiş şəkildə toplanır. Bu, tibbi müəssisələr və müvafiq orqanlar üçün məlumatlara asan və sürətli çıxışı təmin edir.
2. Şəffaflıq və Nəzarət: Vahid informasiya bazası, orqan transplantasiyası proseslərinin şəffaflığını təmin edir. Sistem vasitəsilə orqanların bağışlanması və transplantasiyası qanuni və etik prinsiplərə uyğun şəkildə həyata keçirilir. Baza orqan donorluğu proseslərinin düzgünlüyünü və ədalətliliyi təmin etmək üçün nəzarət mexanizmlərini gücləndirir.
3. Ailələrə Məlumatın Çatdırılması: Orqan bağışlayan şəxsin vəfatı halında, onun ailə üzvlərinə məlumatın düzgün şəkildə çatdırılması təmin edilir. Bu prosesp orqan bağışlamanın etik və hüquqi tələblərinə uyğun olaraq həyata keçirilir.
4. Sistemin Effektivliyi: Vahid informasiya bazası, orqan donorluğu və transplantasiya proseslərinin daha səmərəli, şəffaf və ədalətli şəkildə həyata keçirilməsinə imkan verir. Bu, həmçinin orqanların istifadəyə verilməsi və orqan transplantasiyasının düzgün icrası üçün vacibdir.
Nəticə olaraq, orqan bağışlayan şəxslərlə bağlı reyestr, Azərbaycanda orqan donorluğu və transplantasiyası prosesinin daha mütəşəkkil və effektiv şəkildə idarə edilməsinə şərait yaradır. Bu sistemin tətbiqi, həmçinin insanların həyatını xilas etmək məqsədilə həyata keçirilən orqan bağışlama və transplantasiya əməliyyatlarının etibarlılığını və şəffaflığını təmin edir.
* Orqanlarını bağışlayan şəxs vəfat etdikdə və ailəsi, yaxınları onun orqanlarını bağışladığından xəbərdar deyilsə, tibb müəssisəsi bu barədə hansı vasitə ilə xəbər tutur?
Orqan bağışlamaq istəyən şəxslər, Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Koordinasiya Mərkəzində qeydiyyatdan keçdikdə, onların məlumatları Vahid İnformasiya Bazasında saxlanılır. Bu məlumat bazası, donorların vəfatı halında orqan bağışlama qərarlarını həyata keçirən tibb müəssisələrinə məlumat verir.
Donorun vəfat etdiyi müəyyən edildikdən sonra, bağışlama prosesinə başlamadan əvvəl Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Koordinasiya Mərkəzi tərəfindən donorun ailəsinə və yaxınlarına məlumat verilir. Əgər donor əvvəlcədən orqan bağışlamağa razı olubsa, amma ailəsi bu barədə məlumatlı deyilsə, mərkəz həmin şəxslərə müraciət edir və onların fikrini soruşur.
Ailənin razılığı alındıqdan sonra orqanların transplantasiyası həyata keçirilir. Bu prosesin həyata keçirilməsi zamanı, etik qaydalara və şəffaflığa tam riayət olunur. Beyin ölümü bioloji ölüm deməkdir. Beyin ölümü beynin bütün funksiyalarının geridönməz şəkildə dayanması və tibbi olaraq bioloji ölüm halıdır. Hər ölüm halı beyin ölümü diaqnozu ilə reallaşmır. Beyin ölümü diaqnozu qoyulması üçün reanimasiya şəraitində süni tənəffüs aparatına qoşulmuş şəxsi reanimatoloq və nevroloq (və ya neyrocərrah) müayinə edir və lazım olan bütün testlərdən keçirdikdən sonra beyin ölümü təsdiqlənir.
Ölüm reanimasiya şəraitində, süni tənəffüs aparatına qoşulu vəziyyətdə baş verməlidir. Beyin ölümü keçirən şəxsin sağlığında bağışlamış olduğu və ya ailəsinin ölümdən sonra icazə verdiyi orqanlarının donorluq üçün yararlı olub-olmadığı qısa bir zamanda yoxlanır. Donorluq üçün uyğun gələn orqanlar, orqan çatışmazlığından əziyyət çəkən şəxslərə qısa bir zaman ərzində köçürülməsi üçün prosedur başlayır. Donor orqanlarının paylanmasında orqan gözləyən şəxslərin (resipiyentlərin) ağırlıq dərəcəsi nəzərə alınır.
